Οι 4 Ιππότες της αποκαλύψεως
Μέσα στη βαθιά κρίση που πλήττει κάθε γωνιά του πλανήτη, πρέπει να είναι κανείς πρωταθλητής της αφέλειας για να συνεχίσει να πιστεύει πως “όλα βαίνουν καλώς”. Οι πέντε αιώνες θριαμβευτικής πορείας του Δυτικού πολιτισμού και προπαντός η ακλόνητη πίστη στο ιδεολόγημα της “προόδου” φαίνεται πως φτάνουν στο τέλος τους καθώς η αχαλίνωτη επέκταση του ανθρώπου συναντά ένα τελικό όριο: Το πεπερασμένο των φυσικών πόρων του πλανήτη μας.
Οι 4 ιππότες της Αποκαλύψεως που ορθώνονται τώρα μπροστά μας προαναγγέλουν το τέλος των βεβαιοτήτων του πολιτισμού μας και δείχνουν ειρωνικά τις σκοτεινές ατραπούς που είμαστε πλέον υποχρεωμένοι να βαδίσουμε.
1. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ
Έχετε ακούσει για Peak Oil (Πηκ Όιλ); Έχετε ποτέ σκεφθεί πως όλα τα πράγματα γύρω σας χρειάζονται πετρέλαιο για να γίνουν ή να φτάσουν σ’ εσάς; Γνωρίζετε ότι το πετρέλαιο και όλοι οι άλλοι ορυκτοί ενεργειακοί πόροι είναι πεπερασμένοι και ότι η εξόρυξη/άντλησή τους έφτασε ήδη, στο αποκορύφωμά της (peak); Από εδώ και πέρα μας περιμένει μια ενεργειακή κατηφοριά.
Οι υπολογισμοί των ειδικών δείχνουν πως το πετρέλαιο κορυφώθηκε το 2005. Πριν έξι χρόνια δηλαδή η παραγωγή του έφτασε τα 82–85 εκατομμύρια βαρέλια τη μέρα και έκτοτε καθηλώθηκε εκεί (για πόσο καιρό πριν αρχίσει να υποχωρεί;) παρά τη ραγδαία αύξηση της ζήτησης και την καλπάζουσα άνοδο της τιμής του. Τα πρώτα συμπτώματα της ενεργειακής κρίσης έχουν φτάσει ήδη: Ιλιγγιώδη σκαμπανεβάσματα των τιμών του πετρελαίου, οικονομική κρίση, πόλεμοι για το πετρέλαιο και τους άλλους πόρους, οξύτατη κοινωνική και πολιτική κρίση…
Και οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας; Προβληματικές, εξαρτημένες από το πετρέλαιο και ανεπαρκείς για να καλύψουν τις ανάγκες ενός αδηφάγου πολιτισμού που μανιακά απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερη κατανάλωση και σπατάλη ενέργειας.
2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
Οι ειδήσεις δεν είναι καλές. Παρά τις προειδοποιήσεις, η ανθρωπογενής καταστροφή του περιβάλλοντος βαίνει ακάθεκτη, τα πρότυπα του καιρού μεταβάλλονται επικίνδυνα, οι πάγοι στους Πόλους λυώνουν, το χώμα (δηλαδή, η ίδια η βάση της ζωής στη Γη) καταστρέφεται ολοένα και περισσότερο, τα δάση αποψιλώνονται και καίγονται μαζικά, τεράστιες γόνιμες εκτάσεις ερημοποιούνται, τα αποθέματα πόσιμου νερού μειώνονται, χιλιάδες είδη εξαφανίζονται…
Σαν ένα τεράστιο σμήνος ακριδών, σαν το Τέρας της Απληστίας στο “Κίτρινο Υποβρύχιο” των Μπητλς, το σημερινό κοινωνικό και οικονομικό σύστημα καταβροχθίζει την ίδια του τη φέρουσα δομή. Μέχρι πότε; Οι συνεχείς και βαθύτατες περιβαλλοντικές κρίσεις που μαστίζουν τον καιρό μας λένε πως ο λογαριασμός όπου να ‘ναι φτάνει.
3. ΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΤΡΟΦΙΜΑ
Η “πράσινη επανάσταση” φανερά έφτασε στο τέλος της. Η εισαγωγή του πετρελαίου στο χωράφι (τρακτέρ, λιπάσματα, ζιζανιοκτόνα, αντλίες, φάρμακα κλπ.) ναι μεν τετραπλασίασε τη γεωργική απόδοση από το 1950, αλλά αφήνει πίσω της έναν περιβαλλοντικό Αρμαγεδδώνα: Αποψίλωση, ερημοποίηση, εξαντλημένα και αλατούχα χώματα, συνεχής υποχώρηση του υδροφόρου ορίζοντα, προϊόντα πολλές φορές επικίνδυνα για την υγεία και συνεχώς αυξανόμενο ενεργειακό κόστος.
Η ραγδαία αύξηση της τιμής των τροφίμων, η υιοθέτηση μεταλλαγμένων οργανισμών στο χωράφι και η συνεχής υποβάθμιση της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων τα τελευταία χρόνια αντανακλά ακριβώς αυτή την αποτυχία των μοντέρνων μοντέλων βιομηχανικής γεωργίας. Και όσο η κρίση στην ενέργεια, το περιβάλλον και την κοινωνία θα βαθαίνει, τόσο τα τρόφιμα θα σπανίζουν, τόσο η τιμή τους θα τείνει προς τη στρατόσφαιρα. Το φάσμα της πείνας ήδη ορθώνεται μπροστά σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους.
4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση στην οποία ολοένα και πιο βαθιά βυθίζεται ο κόσμος μας, συμπυκνώνει σε εμπειρικά κατανοητές και υπαρξιακά βιωμένες φόρμες την αγεφύρωτη αντίφαση ανάμεσα στο πεπερασμένο των πόρων του πλανήτη μας και το αρπακτικό, επεκτατικό και αδηφάγο ήθος της επ’ άπειρον ανάπτυξης που καλλιεργεί η κυρίαρχη αυτοκρατορική ιδεολογία της “προόδου”.
Φτάνοντας τελικά σε ένα πλήρως παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, ο θριαμβεύων βιομηχανισμός συναντά τα όριά του και τις Ερινύες του: Μειούμενα ενεργειακά αποθέματα, αυξανόμενες ελλείψεις πρώτων υλών, πληθυσμιακά επίπεδα πολύ πιο πάνω από τη φέρουσα ικανότητα του πλανήτη, συνεχής αύξηση του πληθυσμού, καταρρέοντα συστήματα παραγωγής τροφίμων, περιβαλλοντικές κρίσεις, οικονομικές κρίσεις, απάθεια και παραίτηση… Οι πόλεμοι των πόρων (για ενέργεια, πόσιμα νερά και καλλιεργήσιμες εκτάσεις) έχουν αρχίσει να διακρίνονται στον ορίζοντα. Και μαζί οι εφιάλτες της πείνας, της λειψυδρίας, των επιδημιών.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ;
Τα μαθηματικά της κρίσης είναι απολύτως σαφή. Σκεφθήτε μόνο μια όψη των σημερινών αδιεξόδων μας: Η φέρουσα ικανότητα του “διαστημοπλοίου” Γη υπολογίζεται σε 1 ή 1,5 δισ. ανθρώπους το πολύ — τόσος ήταν ο πληθυσμός της Γης στις απαρχές της βιομηχανικής περιόδου. Αυτή την ώρα, ο πληθυσμός του πλανήτη έχει φτάσει τα 7 δισ. άτομα, ενώ κάθε χρόνο προστίθενται άλλα 74 εκατ. στόματα επιπλέον. Την ίδια στιγμή, χάνονται κάθε χρόνο δεκάδες εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργήσιμης γης λόγω της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Δηλαδή, εκατομμύρια τόνοι τροφίμων αφαιρούνται από την πληθυσμιακή εξίσωση κάθε χρόνο. Και σε μια Γη που έχει παγκοσμιοποιηθεί, κανείς δεν είναι πια ασφαλής απ’ όσα υπονοούν αυτοί οι αριθμοί.
Μήπως δεν έχετε ακούσει ακόμα το καμπανάκι του συναγερμού; Η αφελής ψευδαίσθηση της σταθερής και αδιατάρακτης “προόδου”, της “ανάπτυξης” πέρα από κάθε όριο και της τεχνολογικής πανάκειας “δια πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν”, μας έφερε στα σημερινά τραγικά αδιέξοδα. Η φαντασίωση της επ’ άπειρον επέκτασης σε ένα πεπερασμένο πλανήτη, τροφοδοτημένη από το ιστορικό ατύχημα ή λαχείο της ύπαρξης αποθεμάτων πετρελαίου και αερίου κάτω από τα πόδια μας, επιτάχυνε την ξέφρενη αυτοκτονική πορεία του βιομηχανισμού και στις δύο εκδοχές του — την κομμουνιστική και την καπιταλιστική.
Ας ελπίσουμε πως οι δυνάμεις που τόσο απερίσκεπτα έχει εξαπολύσει ο άνθρωπος πάνω στον πλανήτη δεν θα οδηγήσουν στην ξαφνική κατάρρευση του πολιτισμού, αλλά σε μια αργή παρακμή που σε διακόσια-τριακόσια χρόνια θα επιτρέψει ίσως την εξασφάλιση μιας νέας ισορροπίας ανθρώπου και φύσης. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια απότομη κατάρρευση του πολιτισμού σημαίνει εκατόμβες, πολέμους, επιδημίες, λιμούς, αμέτρητους νεκρούς και αβάσταχτη δυστυχία για όσους επιζήσουν.
Η μόνη ελπίδα του ανθρώπου βρίσκεται στην επείγουσα εγκατάλειψη των αντιλήψεων και πρακτικών του βιομηχανισμού και στην υιοθέτηση βιώσιμων τρόπων ζωής και σχέσεων με τους άλλους και τη φύση — στην “αποβιομηχάνιση” δηλαδή της σκέψης και της δράσης μας. Το χρέος και το αίτημά μας οφείλει πλέον να είναι η απείρως πολιτική και επιτακτικώς πρακτική διεκδίκηση της αυτάρκειας και της αυτονομίας, της ανάκτησης των χαμένων τεχνών επιβίωσης του ανθρώπου που κατάστρεψε ο βιομηχανισμός και ο καταναλωτισμός — και η καθιέρωση μιας “οικονομίας της γενναιοδωρίας” στη θέση της λογιστικής μιζέριας που σήμερα μας φαίνεται τόσο “λογική” και αναπόφευκτη.
~ Σπύρος Μάνδρος
