Λαυρεωτικά VS καταστραφέντα & διαφυγόντα αρχαιολογικά ευρήματα Λαυρίου
Το ερώτημα βέβαια είναι ρητορικό. Και οι δύο αυτές περιπτώσεις που δεν συνδέονται άμεσα, φαίνεται ωστόσο να οφείλονται σε κοινά αίτια, όπως η άγνοια, η απειρία, ή ακόμη και η αδιαφορία του κράτους που εκδηλώνονταν κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι., με την πλημμελή οργάνωση και το ελλιπές νομοθετικό πλαίσιο.
 |
| ΦΩΤΟ 1: Ένας εξαιρετικός χάρτης της επιφανειακής διασποράς (με κίτρινο χρώμα) στην Λαυρεωτική των αρχαίων σκωριών που ήταν υποπροϊόντα των αρχαίων εκκαμινεύσεων. Από Α. Κορδέλλα 1864. |
[Από Δ. Μπίτζιο Dr. Γεωλόγο – Κοιτασματολόγο] [by Dr. D. Bitzios]
ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ ή ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ. Τα “Λαυρεωτικά” ή το “Λαυρεωτικό ζήτημα” περιγράφεται ως η νομική διαφορά της Γαλλοϊταλικής εταιρίας Roux – Serpieri – Fressynet CE με το Ελληνικό δημόσιο, σχετικά με το εάν ήταν νόμιμη η εκμετάλλευση από την εταιρία των καταλοίπων δηλαδή των στερεών υπολειμμάτων των αρχαίων μεταλλευτικών και μεταλλουργικών δραστηριοτήτων, που είχαν παραμείνει στην επιφάνεια του εδάφους.
Ποια ήταν όμως αυτά τα αρχαία μεταλλευτικά και μεταλλουργικά κατάλοιπα, που ήταν διεσπαρμένα στην επιφάνεια του εδάφους ως μη εκμεταλλεύσιμα από τους αρχαίους μεταλλευτές, τα οποία όμως αντίθετα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από τους νεότερους εφαρμόζοντας σύγχρονη για την εποχή εκείνη τεχνολογία;
 |
| ΦΩΤΟ 2: Αρχαίες υπόγειες μεταλλευτικές εργασίες που επαναδιανοίχθηκαν και αξιολογήθηκαν από τους νεότερους μεταλλευτές κατά τα τέλη του 19ου και των αρχών του 20ου αι. Στην είσοδο της στοάς φαίνονται συσσωρευμένα εξορυγμένα φτωχά μεταλλεύματα ή στείρα. Η ίδια εικόνα πιθανώς θα παρουσίαζαν και οι “εκβολάδες” που ήταν συσσωρευμένες από την αρχαία εποχή και τις οποίες εκμεταλλεύτηκαν οι νεότεροι μεταλλευτές. |
 |
| ΦΩΤΟ 3: Ο Giovanni Battista Serpieri ιδρυτής της εταιρίας “Compagnie Francaise des Mines du Laurium” την λεγόμενη“Γαλλική Εταιρία Μεταλλείων Λαυρίου”. Από oryktosploutos.net. |
 |
| ΦΩΤΟ 4: Ο Πρωθυπουργός Επαμεινώντας Δεληγιώργης, που είχε πρωταγωνιστικό ρόλοστα «Λαυρεωτικά». Από το “Βιογραφίες – Σαν σήμερα” |
Μετά από 3-4 χρόνια λειτουργίας της εταιρίας, το κράτος αμφισβήτησε το δικαίωμά της για εκμετάλλευση των επιφανειακών καταλοίπων της αρχαίας μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας ψηφίζοντας, εκ των υστέρων, νέο νόμο. Η εταιρία τότε αρνήθηκε να συμμορφωθεί στη νέα κατάσταση ισχυριζόμενη ότι στην αρχική παραχώρηση των μεταλλείων δεν διευκρινιζόταν αυτή η παράμετρος και ως εκ τούτου είχε δικαίωμα εξόρυξης και του υπόγειου αλλά και του υπέργειου πλούτου μεταλλικών ορυκτών. Με δεδομένο ότι είχαν επενδυθεί στο Λαύριο ξένα κεφάλαια η Γαλλοϊταλική εταιρία ζήτησε τότε τη μεσολάβηση των Γαλλικών και Ιταλικών Κυβερνήσεων.
Κύριοι πρωταγωνιστές στη διαμάχη αυτή ήταν βέβαια ο Giovanni Battista Serpieri (Φωτό 3), ο ιδρυτής της Γαλλοϊταλικής εταιρίας “Roux – Serpieri – Fressynet CE” και ο Επαμεινώντας Δεληγεώργης (Φωτό 4) αρχικά της αντιπολίτευσης και μετέπειτα σαν πρωθυπουργός της χώρας, που τηρούσε σκληρή γραμμή. Η διένεξη αυτή που είχε σαν συνέπεια μία σοβαρή πολιτική κρίση με εναλλαγές κυβερνήσεων, λύθηκε με παρασκηνιακή παρέμβαση του Βασιλέα Γεωργίου απευθυνόμενος στον ομογενή Α. Συγγρό πληρεξούσιο της τράπεζας Κωνσταντινουπόλεως, που τον Φεβρουάριο του 1973 υπέγραψε, έναντι ενός μεγάλου τιμήματος, συμφωνία μεταβίβασης των μεταλλείων της Γαλλοιταλλικής Εταιρίας “Roux – Serpieri – Fressynet CE” στην “Ελληνική Εταιρία Μεταλλουργείων Λαυρίου” την λεγόμενη “Ελληνική Εταιρία” (1873-1917), με κύριο αντικείμενο την εκμετάλλευση των αρχαίων σκωριών και των εκβολάδων. Παράλληλα ιδρύθηκε και η Γαλλοελληνική “Μεταλλεία Καμάριζας” για την εκμετάλλευση των μεταλλικών κοιτασμάτων του υπεδάφους, στην οποία ηγετική θέση είχε ο G. B. Serpieri. Στη συνέχεια η εταιρία “Μεταλλεία Καμάριζας” εξελίχθηκε στην εταιρία “Compagnie Francaise des Mines du Laurium” την λεγόμενη “Γαλλική Εταιρία Μεταλλείων Λαυρίου” (1876 – 1982), που ιδρύθηκε από τον G.B.Serpieri και η οποία ήταν η πιο ενεργή και μακροβιότερη μεταλλευτική –μεταλλουργική εταιρία στο Λαύριο.
 |
| ΦΩΤΟ 5: Μετοχή που εξέδωσε η “Ελληνική Εταιρία Μεταλλουργείων Λαυρίου”το 1873. Βικιπαίδεια «Λαυρεωτικό ζήτημα». |
Όμως ο επίλογος της ιστορίας ήταν τραγικός. Συγκεκριμένα αμέσως μετά την ίδρυση της “Ελληνικής Εταιρίας Μεταλλουργείων Λαυρίου”, η εταιρία εξέδωσε το 1873 μετοχές (Φωτό 5) ονομαστικής αξίας 200 φράγκων. Η έντονη φημολογία γύρω από τα τεράστια αποθέματα του Λαυρίου και η στήριξη των τραπεζών οδήγησαν χιλιάδες Έλληνες από όλες τις οικονομικές τάξεις να σπεύσουν να αγοράζουν μετοχές εκτοξεύοντας αρχικά στα ύψη τη τιμή της. Με τη πάροδο του χρόνου όταν άρχισαν να διαψεύδονται οι προσδοκίες, η τιμή της μετοχής κατρακύλησε ραγδαία με αποτέλεσμα να καταστραφούν οικονομικά πολλοί μικροαποταμιευτές. Σύμφωνα με ορισμένους Ιστορικούς ερευνητές πρόκειται για τη μεγαλύτερη μεταφορά κεφαλαίου (αναδιανομή πλούτου) από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις προς τις πλουσιότερες.
Καταλήγοντας φθάνουμε στα εξής κυρίαρχο συμπέρασμα ότι το κράτος φαίνεται να αγνοούσε την έκταση και τα ποιοτικά στοιχεία των επιφανειακών καταλοίπων των αρχαίων μεταλλευτικών και μεταλλουργικών δραστηριοτήτων με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να συντάξει (όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων) μία αξιόπιστη συμφωνία με την ενδιαφερόμενη εταιρεία, που να στηρίζεται σε ένα σοβαρά μελετημένο νομικό πλαίσιο. Σημειωτέον ότι τα επιφανειακά αυτά κατάλοιπα της αρχαίας μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας, που παραχωρήθηκαν τελικά στην “Ελληνική Εταιρία Μεταλλουργείων Λαυρίου”, δεν κατάφεραν από μόνα τους να καταστήσουν βιώσιμη την εταιρία αυτή, με αποτέλεσμα μόλις εξαντλήθηκαν η εταιρία να αρχίσει να φθίνει και τελικά να οδηγηθεί στη διακοπή των λειτουργιών της.
Μήπως λοιπόν εάν δεν είχε αρχικά παρέμβει το κράτος, παρασυρμένο από δημαγωγικές και λαϊκίστικες φωνές, με το να νομοθετεί εκ των υστέρων τον διαχωρισμό των μεταλλευμάτων επιφάνειας (αρχαία κατάλοιπα μεταλλευτικής – μεταλλουργικής δραστηριότητας) από τα μεταλλεύματα του υπεδάφους και βέβαια αν δεν είχαν “ενθαρρυνθεί”, από διάφορους ημιεπίσημους κύκλους πληροφόρησης, οι στρατιές των μικροεπενδυτών να αγοράσουν μετοχές της “Ελληνικής Εταιρίας Μεταλλουργείων Λαυρίου”, να είχε αποφευχθεί το “Λαυρεωτικό ζήτημα” που τόσο ταλαιπώρησε τη χώρα και είχε σαν συνέπεια την οικονομική καταστροφή τόσων Ελληνικών οικογενειών;
 |
| ΦΩΤΟ 6: Πινακίδα – Ετικέττα, που συνόδευε την έκθεση των σιδηρών εργαλείων των αρχαίων μεταλλευτών, στα πλαίσια των Ολυμπίων του 1875, στην Αθήνα. Από την ιστοσελίδα του Γαλλικού Μουσείου ΜΑΝ. |
ΤΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΝΤΑ & ΔΙΑΦΥΓΟΝΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΛΑΥΡΙΟΥ.
 |
| ΦΩΤΟ 7 & 8: Η διαφημιστική αφίσα του Γαλλικού Μουσείου “Musée d’Archéologie Nationale (MAN)” στο Saint Germain-en-Laye μεγάλου αριθμού καλοδιατηρημένων αρχαιολογικών ευρημάτων όπως σκαπτικά εργαλεία αρχαίων μεταλλωρύχων, αγγεία, λυχνίες, νομίσματα, χρηστικά είδη κ.α. του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου, μετά από δωρεά (!) το 1879 Γάλλου μηχανικού της Γαλλικής εταιρίας. Από την ιστοσελίδα του Γαλλικού Μουσείου ΜΑΝ. |
Οι ερευνητικές μεταλλευτικές εργασίες και η όρυξη υπόγειων μεταλλευτικών εργασιών από την “Γαλλική Εταιρία Μεταλλείων Λαυρίου” έφερε στο φως, πολυάριθμες αρχαίες επιφανειακές και υπόγειες μεταλλευτικές εργασίες και εγκαταστάσεις μεταλλουργικής κατεργασίας. Τούτο ήταν αναμενόμενο αφού η νεότερη μεταλλευτική δραστηριότητα του 19ου και 20ου αι., επικεντρώθηκε στους ίδιους χώρους όπου αναπτύχθηκε και η αρχαία μεταλλευτική και μεταλλουργική δραστηριότητα, αφού μάλιστα επαναδιανοίχθηκαν πολλά αρχαία φρέατα και έγινε εκμετάλλευση μεταλλευμάτων, όπως τα ψευδαργυρούχα (καλαμίνες), που είχαν εναπομείνει μέσα στις αρχαίες στοές διότι θεωρούνταν από τους αρχαίους μεταλλευτές ως μη εκμεταλλεύσιμα. Κατά την πορεία των νεότερων αυτών μεταλλευτικών εργασιών ευνόητο ήταν να ανευρεθεί, ένας μεγάλος αριθμός από αρχαία ευρήματα όπως εργαλεία, αγγεία και είδη καθημερινής χρήσης καθώς και νομισμάτων και επιγραφών, ενώ οι μεταλλευτικές εργασίες συνάντησαν και αρχαίες εγκαταστάσεις κατεργασίας μεταλλευμάτων όπως πλυντήρια και καμίνους τήξης.
Η υποτίμηση της σημασίας των ευρημάτων της αρχαίας τεχνογνωσίας και η μη οργάνωση του κράτους στη κατεύθυνση της προστασίας τους, ήταν οι κυρίαρχες αιτίες της έλλειψης στρατηγικής πολιτικής στο τομέα της διαφύλαξης του ανεκτίμητου αυτού πολιτιστικού θησαυρού με δεδομένο ότι την εποχή αυτή το κύριο ενδιαφέρον και η προτεραιότητα της πολιτείας, όπως αναπτύξαμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, επικεντρώνονταν στην εκμετάλλευση των αργυρομολυβδούχων μεταλλευμάτων και στη δημιουργία και στήριξη της σημαντικότερης βαριάς βιομηχανίας της νεότερης Ελλάδας του τέλους του 19ου και αρχών του 20ου αι.
 |
| ΦΩΤΟ 9 & 10: Σιδηρά σκαπτικά εργαλεία από τον δημοσιευμένο, στην ιστοσελίδα του Γαλλικού Μουσείου (MAN), κατάλογο των αρχαιολογικών ευρημάτων του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου,που βρίσκονται στο Γαλλικό Μουσείο. . |
Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραθέτουμε “επί λέξει” τα όσα αποκαλυπτικά αναφέρει ο Κ. Κονοφάγος,Καθηγητής Μεταλλουργίας του ΕΜΠ και υψηλό στέλεχος της “Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου” κατά το διάστημα 1937-55, στο θεμελιώδες βιβλίο του, το 1980 “Το Αρχαίο Λαύριο”: «…Κατά την εκσκαφή και μεταφορά των σκωριών και των εκβολάδων αποκαλύφθηκαν αλλά και καταστράφηκαν μερικώς ή τελείως πολλές αρχαίες εγκαταστάσεις…. Είναι λυπηρό ότι δεν βρέθηκε κανένας από τους ξένους και Έλληνες διευθυντές και μηχανικούς και των δύο εταιριών να διαφυλάξει τότε ανέπαφα μερικά τουλάχιστον από αυτά τα μνημεία της αρχαίας τεχνικής….»Επίσης αναφέρει ότι : «…Κατά την εκσκαφή των σκωριών και των εκβολάδων καταστράφηκαν ως τις βάσεις οι κάμινοι τήξης και κυπελλώσεως γιατί περιείχαν αρκετά μολυβδούχα υπολείμματα» και καταλήγει στο εξαιρετικά λυπηρό συμπέρασμα: «…..Η ιστορία της αρχαίας τεχνικής δεν ενδιέφερε την εποχή εκείνη τους διάφορους ερευνητές ή ακόμη και τους αρχαιολόγους….»
 |
| ΦΩΤΟ 11 & 12: Αρχαιολογικά ευρήματα που ευρίσκονταν στην κατοχή των μεταλλευτικών εταιριών του Λαυρίου. Ορισμένα από αυτά αποτέλεσαν τη συλλογή Α. Κορδέλλα, την οποία η οικογένειά του δώρισε στο αρχαιολο- γικό Μουσείο Λαυρίου. Αρχαιολογικό Μουσείο Λαυρίου. Φωτ. από Η. Κατσαρό. |
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα της νοοτροπίας, που επικρατούσε κατά την εποχή εκείνη όσον αφορά στα αρχαιολογικά ευρήματα που συναντούσαν κατά τις νεότερες μεταλλευτικές εργασίες, ήταν ότι τα θεωρούσαν κτήμα των εταιριών που μπορούσαν να τα διαθέσουν ή και να τα δωρίσουν (!).
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στα Ολύμπια του 1875 στην Αθήνα, όπου διοργανώνονταν εκθέσεις σε διάφορους τομείς δραστηριότητας για να δείξουν ότι η σύγχρονη Ελλάδα «αξίζει όσο και η αρχαία Ελλάδα», είχε εκτεθεί σημαντικός αριθμός σιδηρών εργαλείων των αρχαίων μεταλλωρύχων (Φωτό 6), λυχνίες, κεραμικά αγγεία, νομίσματα κλπ, που όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του Γαλλικού Μουσείου “Musée d’Archéologie Nationale (MAN)” στο Saint-Germain-en-Laye, ανήκαν στον Σερπιέρη (…d’après cette étiquette, les outils de mineurs étaient en 1875 la propriété de Jean-Baptiste Serpieri…) και στην Γαλλική Εταιρία. Τα αρχαιολογικά αυτά αντικείμενα εκτέθηκαν στη συνέχεια και στη διεθνή έκθεση του Παρισιού το 1878 οπότε μετά το πέρας της, ο Γάλλος μηχανικός της “Γαλλικής Εταιρίας Μεταλλείων Λαυρίου” Alfred Huet δώρισε (!) στο Γαλλικό Μουσείο (ΜΑΝ), 75 από τα εκθέματα αυτά (Φωτό 9 & 10) του Αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου (Alfred Huet récupéra une partie des objets exposés et en fit don au musée des Antiquités nationales). Αξίζει να δείτε την διαφημιστική αφίσα (Φωτο 7 & 8) και το κατάλογο με φωτογραφίες των ευρημάτων του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου στην ιστοσελίδα του Μουσείου (η ηλεκτρονική διεύθυνση στις βιβλιογραφικές αναφορές).Ωστόσο υπάρχουν και ευρήματα που παραδόθηκαν στις αρχαιολογικές υπηρεσίες όπως η περίπτωση εκθεμάτων από τη συλλογή Α. Κορδέλλα (Φωτό 11 & 12 ) στο αρχαιολογικό Μουσείο του Λαυρίου.
Συμπερασματικά υπήρξαν καταστροφές εγκαταστάσεων και διαφυγές αρχαιολογικών ευρημάτων ιδιαίτερα πολύτιμων για την έρευνα, μελέτη, την κατανόηση, την ανάδειξη και προβολή της αρχαίας τεχνογνωσίας του μεταλλευτικού Λαυρίου.
Επανερχόμενοι λοιπόν στο ερώτημα της επικεφαλίδας δηλαδή: ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ VS ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΝΤΑ & ΔΙΑΦΥΓΟΝΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΛΑΥΡΙΟΥ. Ποιο από τα δύο άραγε ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα; Αφήνουμε τον αναγνώστη να το διερευνήσει και να βγάλει συμπεράσματα.Ωστόσο η πρώτη περίπτωση δηλαδή τα “ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ” ήταν ένα σημαντικό πρόβλημα με δραματικές προεκτάσεις, που πέρασε στην Ιστορία και προφανώς δεν είναι αναστρέψιμο, έχει όμως σίγουρα διδακτική χρησιμότητα.
Για τη δεύτερη όμως περίπτωση και ιδιαίτερα της διαφυγής μέρους του μοναδικού αυτού “θησαυρού” της αρχαίας τεχνογνωσίας στο τομέα της μεταλλευτικής και μεταλλουργίας, μπορούμε να προσπαθήσουμε να τα καταγράψουμε, να τα φωτογραφίσουμε και να πείσουμε τα Μουσεία και τους συλλέκτες να τα δηλώσουν. Έτσι θα δοθεί η δυνατότητα να μελετηθούν από ειδικευμένους επιστήμονες για να φωτίσουν περισσότερο την σημαντικότερη παραγωγική εποχή της ιστορίας του μεταλλευτικού Λαυρίου.
[Από Δ. Μπίτζιο Dr. Γεωλόγο – Κοιτασματολόγο] [by Dr. D. Bitzios]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Βικιπαίδεια: Λαυρεωτικό ζήτημα. https://el.wikipedia.org/wiki/Λαυρεωτικό_ζήτημα
Βικιπαίδεια: Επαμεινώντας Δεληγεώργης https://el.wikipedia.org/wiki/Επαμεινώνδας_Δεληγεώργης
Βιογραφίες – Σαν Σήμερα : Επαμεινώντας Δεληγεώργης.www.sansimera.gr/biographies/583
Η Μηχανή του Χρόνου, 2012: Τα Λαυρεωτικά. Η μεγάλη απάτη.www.ert.gr/ert…ert…/ert1-i-michani-tou-chronou-ta-lavreotika-1870-i-megali-apati/
Κανατούρης, Α., 2018: Προφορική ενημέρωση, για τις ενέργειες που έχει κάνει αλλά και της ΕΜΕΛ για συλλογή πληροφοριών σχετικά με τα αρχαιολογικά ευρήματα του Λαυρίου, που βρίσκονται στο Γαλλικό Μουσείο (ΜΑΝ) αλλά και σε άλλα Ελληνικά και Ξένα Μουσεία
Κονοφάγος, Κ.Η.,1980: Το Αρχαίο Λαύριο και η Ελληνική Τεχνική Παραγωγής του Αργύρου. Εκδοτική Ελλάδος Α.Ε., Αθήνα, 458 σελ.
Κορδέλλας, Α., 1888: Η Βιομηχανία της Εταιρίας των Μεταλλουργείων Λαυρίου και τα Μεταλλευτικά και Μεταλλουργικά αυτής προϊόντα εν τηι Δ’ Ολυμπιακηί εκθέσει.
Μιχαηλίδης, Γ., 1982: Τα Λαυρεωτικά. Η Μεγάλη απεργία . ΕΡΤ1.
Musée des Antiquités Nationales (MAN) : Objets des mines du Laurion.www.culture.gouv.fr/collections_locales/Search?xsl=musee_archeo_nationale2&f.b&f.ou=Saint-germain-en-laye&rv&f.eb&text2=+%28arch%C3%A9ologie%29&text=LAVRION
Συρίγος, Χ., 2018: Δημοσίευση στο Facebook “Η Λαυρεωτική στα παλιά τα Χρόνια” για τα αρχαιολογικά ευρήματα του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου που ευρίσκονται στη Γαλλία.www.facebook.com/groups/lavrio.old.days/permalink/1591379367650680/
Τζεφέρης, Π., 2015 : Τα μεταλλεία Λαυρίου και το Λαυρεωτικό ζήτημα.www.oryktosploutos.net/2015/04/blog-post_22.html#.Wy4iSKczbIU
