Το αρχείο της Γαλλικής εταιρείας μεταλλείων Λαυρίου

Η Γαλλική Εταιρεία βρίσκεται στο Λαύριο· το εργοστάσιο της εξάλλου οδήγησε στη δημιουργία της πόλης του Λαυρίου.
Γύρω στα 1860, ένας ορυκτολόγος, ο Ανδρέας Κορδέλλας, στέλνεται από το ελληνικό κράτος στην περιοχή της Λαυρεωτικής για να εξετάσει κάποιες σκωρίες που υπήρχαν από την εποχή της αρχαιότητας, και να αποφανθεί για την αξιοποίηση τους.
Τα αποτελέσματα της έρευνας του ήταν ότι όντως η εκμετάλλευση για το ελληνικό κράτος ήταν πολύ κερδοφόρα. Το 1863 φτάνει στο Λαύρο ο Ιωάννης Σερπιέρης ως εκπρόσωπος γαλλικών κεφαλαίων και προσπαθεί να εγκαταστήσει εργοστάσιο μεταλλουργίας στη περιοχή.

Ζήτησε τα εδάφη από το ελληνικό κράτος, το ελληνικό κράτος καθυστερούσε και ο Ιω. Σερπιέρης βρήκε έναν άλλο τρόπο για να τα αποκτήσει:
αγόρασε κάποια εδάφη από την κοινότητα Κερατέας και από τη μονή Πεντέλης.

Το 1864 ιδρύεται το πρώτο μεταλλουργικό εργοστάσιο με την επωνυμία Ιλαρίων Roux και Σία. Από τη στιγμή της ίδρυσης της μεταλλευτικής αυτής εταιρείας δημιουργούνται πάρα πολλά προβλήματα με το ελληνικό δημόσιο.
Η σύγκρουση κράτησε 9 περίπου χρόνια, και τελικά η εταιρεία Ιλ. Roux διασπάται σε δύο επιμέρους εταιρείες. Το 1873-74 δημιουργείται η ελληνική Εταιρία Μεταλλείων Λαυρίου και η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρείου (ΓΕΜΛ) το 1876, που την ίδρυσε ο ίδιος ο Ιωάννης Σερπιέρη.
Αυτή είναι η προϊστορία της Γαλλικής Εταιρείας(ΓΕΜΛ). Εκείνη ακριβώς την εποχή αρχίζει να συγκροτείται το Λαύριο ως βιομηχανική πόλη. Το 1876, που είναι και το έτος ίδρυσης της εταιρείας, προτείνεται ήδη η κατασκευή δρόμων, σιδηρόδρομου στο Λαύριο, ιδιαίτερων κατοικιών για τους ανώτερους υπαλλήλους αλλά και κάποιων κατοικιών για τους εργάτες. Οι προσπάθειες για τη διάσωση του αρχείου της επιχείρησης ξεκίνησαν πολύ πρόσφατα, από τον Μάρτιο του 1995 κάπως τυχαία, αν και το αρχείο ήταν γνωστό στους πρώην εργαζομένους της εταιρείας. Το 1995 έρχονται άνθρωποι του ΕΜΠ στη ΓΕΜΛ που αρχίζουν έρευνες και μελέτες πάνω στα κτίρια της εταιρείας. Μέσα στους χώρους του εργοστασίου, βλέπουν υλικό σε διάφορους χώρους, ισόγεια, υπόγεια, γραφεία, ντουλάπες. Το υλικό δεν ήταν συγκεντρωμένο σε ένα ή δύο σημεία, αλλά διάσπαρτο. Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού ήταν σε άθλια κατάσταση, μέσα σε υπόγεια, σε ντουλάπες στο ύπαιθρο.

Έγινε φανερό ότι δεν μπορούσε να αναβάλλεται η διάσωση του αρχείου. Έπρεπε να ξεκινήσουν ενέργειες για τη συγκέντρωση του σε κάποιο σημείο. Ξεκινήσαμε, ζητώντας τη βοήθεια των πρώην εργαζομένων κάποιοι από αυτούς εργάζονταν ήδη ως φύλακες στον χώρο της ΓΕΜΛ που είχε μετονομαστεί σε Τεχνολογικό-Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, και γνώριζαν πολλά σημεία στα οποία υπήρχαν τμήματα του αρχείου που δεν μπορούσαμε να βρούμε. Οι άνθρωποι αυτοί, επειδή κατά καιρούς είχαν γίνει μάρτυρες λεηλασίας, αρχικά δεν μπορούσαν να εμπιστευθούν τους ανθρώπους του ΕΜΠ που ζητούσαν τη βοήθεια τους. Έπρεπε να περάσουμε από κάποιο μεταβατικό στάδιο, να δημιουργηθεί κάποια εμπιστοσύνη μεταξύ μας, για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.
Τον Μάρτιο του 1995 συστάθηκε μια ομάδα εργασίας για τη διάσωση του αρχείου η οποία εκτός από τους πρώην εργαζομένους περιέλαβε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές, ερευνητές του Πολυτεχνείου και εργάστηκε με την καθοδήγηση καθηγητών του ΕΜΠ. Έγινε κάποιο πρόγραμμα εργασίας και εξασφαλίστηκε ένας χώρος, μέσα στις εγκαταστάσεις του συγκροτήματος, για να στεγάσουμε το υλικό. Ως καταλληλότερος χώρος κρίθηκε ένα μέρος του
μηχανουργείου. Έγιναν κάποιες επισκευές στο κτίριο, χωρίσαμε τους χώρους όπου ήταν το υλικό σε λιγότερο και περισσότερο επικίνδυνους και ξεκινήσαμε
τη μεταφορά από τους πιο επικίνδυνους.

Στο μηχανουργείο κάναμε μια πρώτη καταγραφή του υλικού που ερχόταν και το τοποθετούσαμε σε ντέξιον. Η αρχική πρόθεση ήταν να διασώσουμε το αρχείο και να το βάλουμε σε ράφια. Κατά την τοποθέτηση στα ράφια επιχειρήσαμε να δημιουργήσουμε κάποιες ενότητες, όσο διακρίνονταν, και έπειτα προχωρούσαμε σε καταγραφή, σημειώνοντας πάντα τον τόπο προέλευσης. Τα ράφια είχαν αριθμηθεί.

Μεγάλο μέρος του υλικού το βρήκαμε ομαδοποιημένο, σε σειρές από ντοσιέ δεμένα με σπάγγο. Διατηρήσαμε τις ενοποιήσεις αυτές.
Οι γνώσεις μας ήταν ελάχιστες κι έτσι ορίσαμε απλώς μια πτέρυγα που ονομάσαμε “πτέρυγα αταξινόμητων ντοσιέ” όπου έμπαιναν όσα δε μπορούσαμε να εντάξουμε αλλού. Για αρκετά πράγματα μας βοήθησαν οι πρώην εργαζόμενοι, λογιστές, μηχανικοί, εργάτες και με τη βοήθεια τους τοποθετούσαμε υλικό.
Όλες αυτές οι ενέργειες, που έγιναν από τον Μάρτιο ώς τον Ιούνιο του 1995, ήταν στην πραγματικότητα σωστικές. Τελειώνοντας είχαμε ωστόσο μια εικόνα για τη δομή και τις παραγωγικές μονάδες της εταιρείας, καθώς και υλικό για την πυραμίδα των ανώτερων στελεχών της.

Το αρχείο μας τώρα διαθέτει 665 δερματόδετους και πανόδετους τόμους καθολικών και ημερολογίων, από το 1876 ώς το 1950, 282 τόμους αλληλογραφίας, από τις τρεις διευθύνσεις, στην Αθήνα, το Λαύριο και το Παρίσι, 20 βιβλία κινήσεως πλοίων, 52 κινήσεως υλικών, από 1920 ώς 1960, και 135 βιβλία από 1960 ώς 1980, και 714 φακέλλους παραστατικών, τιμολογίων κ.λπ. της περιόδου μέχρι το 1981. Επίσης βρέθηκαν πολλά βιβλία που αναφέρονται σε εταιρείες θυγατρικές της Γαλλικής, όπως οι εταιρείες στη Σίφνο, στη Μήλο, στην Αντίπαρο. Το μεγαλύτερο μέρος των λογιστικών βιβλίων έχει βρεθεί, όπως και των βιβλίων των σχετικών με το προσωπικό.

Το υλικό μεταφέρθηκε από 8 σημεία, δεν έχει όμως συγκεντρωθεί ολόκληρο. Υπάρχει ακόμη ένα τμήμα στον χώρο του φαρμακείου. Αυτό είναι ταξινομημένο σε ξύλινες βιβλιοθήκες, σε καλή κατάσταση, κι έτσι δεν επείγει η μεταφορά του.
Υπάρχουν πολλά σχέδια, τοπογραφικά, αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά, περίπου 3.000 πινακίδες, που μεταφέρθηκαν πρόσφατα στο μηχανουργείο.
Σώζεται επίσης όλο το αρχείο της ΕΜΜΕΛ (1981-1989), διαδόχου της ΓΕΜΛ στην εκμετάλλευση, που θα περιέλθει στα χέρια μας μόλις τελειώσει η εκκαθάριση.

Μετά τις σωστικές ενέργειες, εκκρεμεί η σωστή αρχειοθέτηση, που χρειάζεται ανθρώπους από διάφορες κατευθύνσεις. Εμείς θα ζητούσαμε στην εργασία αυτή και τη βοήθεια και των ανθρώπων που εργάστηκαν στο εργοστάσιο.

Αθανασία Μαρκουλή*
* Φιλόλογος, Τεχνολογικό-Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου.