Η ‘’Κυρά – Παναγιά’’ των Ελλήνων! Του Χρήστου Προμοίρα

15/08/2019 Lavriaki

Κεντρική μορφή στη Θεολογία, στη λατρεία, στην εκκλησιαστική ποίηση και τη λειτουργική πράξη, αλλά προπαντός στην ψυχή του κάθε πιστού, η Παναγία αποτελεί ένα οικείο πρόσωπο στην καθημερινότητα του κάθε ανθρώπου, καθώς από πολύ νωρίς απέκτησε, τόσο στα πατερικά κείμενα όσο και στη συνείδηση των πιστών, ιδιότητες προστατευτικές και μεσολαβητικές για τη σωτηρία των ανθρώπων.

Οι ιστορίες και οι παραδόσεις σχετικά με την Παναγία είναι αναρίθμητες και αφορούν όλα τα σημαντικά βήματα του ελληνικού έθνους. Στο χριστιανικό Βυζάντιο, η Θεοτόκος αποτέλεσε ένα από τα ιερά σύμβολα του στρατού και συνδέθηκε με τη σωτηρία της Κωνσταντινούπολης από εχθρικές πολιορκίες. Προς τιμήν Της συντάχθηκαν πολλά υμνητικά τροπάρια, περίοπτη θέση στα οποία κατέχει ο Ακάθιστος Ύμνος, κορυφαίο δημιούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας.

Η Παναγία κατέχει εξέχουσα θέση και στη νεοελληνική λαογραφική παράδοση, η οποία είναι γεμάτη από διηγήσεις τραγούδια, αυτοσχέδιες προσευχές και συμβολισμούς που σχετίζονται με τη Θεοτόκο. Ο ελληνικός λαός Την περιέλαβε με ιδιαίτερη θέρμη και αγάπη, καθώς σε όλους τους εθνικούς αγώνες, όπως χαρακτηριστικά σημείωσε στα απομνημονεύματα του ο θρυλικός Γέρος του Μοριά, βοήθησε “τους Έλληνες να ψυχωθούν”.

Η μορφή της Παναγίας είναι αναμφισβήτητα από τις κυρίαρχες στην τέχνη του βυζαντινού και του μεταβυζαντινού κόσμου, καθώς και στην ευρωπαϊκή τέχνη από την εποχή του Μεσαίωνα έως και τα νεότερα χρόνια. Οι παραστάσεις Της απαντούν σε έργα ποικίλων ειδών και αντανακλούν την ιδιαίτερα προβεβλημένη θέση της Παναγίας στη θεολογική σκέψη, στην υμνολογία και τη λατρευτική πράξη της Ορθόδοξης και της Δυτικής Εκκλησίας.

Η Παναγία των αρχαίων Ελλήνων

Εκεί, στο γύρισμα του ελληνικού κόσμου από τον πολυθεϊσμό στον χριστιανισμό, όταν ο δεύτερος άρχισε σιγά-σιγά να επικρατεί στη θρησκευτική συνείδηση και στη λατρευτική πρακτική, η μείξη στοιχείων του ειδωλολατρικού παρελθόντος με τη νέα θρησκεία όχι μόνο δεν θα τη μείωνε, αλλά θα συντελούσε σε μεγάλο βαθμό στην εδραίωσή της. Πρότυπα αιώνων, εξάλλου, ήταν δύσκολο να καταργηθούν. Αντιθέτως, η αφομοίωσή τους από τον χριστιανισμό υπήρξε ο συνδετικός κρίκος που χρειάζονταν οι άνθρωποι για να τον δεχθούν ευκολότερα.

Είναι σύμπτωση ότι η μεγάλη γιορτή της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο συμπίπτει με τα γενέθλια της θεάς Αθηνάς στις 28 του αρχαίου μήνα Εκατομβαιώνα (μέσα Ιουλίου – μέσα Αυγούστου), όταν τελούνταν τα Παναθήναια, η μεγαλύτερη γιορτή της αρχαίας Αθήνας; Ή μήπως είναι τυχαίο ότι ο ναός της παρθένου Αθηνάς στην Ακρόπολη μετατράπηκε σε ναό της Παναγίας Παρθένου; Άλλωστε δεν ήταν μόνον ο Παρθενώνας που έγινε χριστιανική εκκλησία, αφού σύμφωνα με το διάταγμα του Ιουστινιανού όλα τα αρχαία ιερά έπρεπε να μετατραπούν σε ναούς προκειμένου να εξαγνιστούν. Σε πολλά δε από αυτά, όπου λατρεύονταν γυναικείες, παγανιστικές θεότητες, χτίστηκαν ναοί αφιερωμένοι στην Παναγία, η οποία πολύ συχνά προσλάμβανε και τις ιδιότητες των αρχαίων θεοτήτων.

Οι ιδιότητες

Οι επαναλαμβανόμενοι εποχικοί κύκλοι του θανάτου και της αναγέννησης και τα λατρευτικά έθιμα που σχετίζονται με τη γη, τη βλάστηση και την καλή σοδειά συνδέθηκαν και με την Παναγία, όπως έχει γράψει ο μεγάλος λαογράφος Γεώργιος Μέγας. Τα Εισόδια της Θεοτόκου συνδέονται με τη σπορά και η Παναγία λαμβάνει τα χαρακτηριστικά της θεάς Δήμητρας αποκτώντας άλλοτε το προσωνύμιο Αποσπορίτισσα και άλλοτε Μεσοσπορίτισσα. Παραμένει μάλιστα και το αρχαίο έθιμο της πανσπερμίας, τα πολυσπόρια, όπως το λέμε σήμερα.

Αειπάρθενος, όπως οι αρχαίες θεές Αθηνά και Άρτεμη, ονομάστηκε η Παναγία από τον 6ο αιώνα. Ταυτόχρονα όμως είναι η προστάτις των εγκύων γυναικών που για να έχουν καλό τοκετό κρατούν ένα φυλαχτό-φυτό, «της Παναγίας το χορτάρι», όπως λέγεται. Αρχαίες μητρικές θεότητες ήταν και άλλες: η Αστάρτη, η Λητώ, η Γαία, η Ίσις, με ρίζες που χάνονται στο βάθος της Νεολιθικής εποχής. Αρχέτυπο όλων όμως θεωρείται η Μεγάλη Μητέρα ή Μητέρα Γη ή Μεγάλη Μητέρα Θεά, που κατά τον Γιουνγκ πρόκειται για ένα μητριαρχικό μοντέλο που ενυπάρχει στον άνθρωπο πριν και από την κύηση.

Η Μεγάλη Μητέρα ήταν άλλωστε η κύρια θεότητα στη Μινωική Κρήτη, από κάποια εποχή μάλιστα παράλληλα με τον «νεαρό θεό» (είτε ως «θείο βρέφος» είτε ως σύζυγό της). Σύμφωνα με τον κύκλο της φύσης για τον θάνατο και την αναγέννηση η Μεγάλη Μητέρα παντρεύεται διαρκώς τον νεαρό θεό που γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο.

ΦΩΤΟ:Παναγία Προυσιώτισσα

Φωτο:Παναγία Εκατονταπυλιανή

Προστάτις

Στρατηγός των στρατηγών, η Παναγία προστατεύει τους πιστούς της – όπως και η θεά Αθηνά τους Αθηναίους – σε κάθε δύσκολη στιγμή. Το 626, στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από Αβάρους και Πέρσες, οι πιστοί που έχουν συγκεντρωθεί στη Μεγάλη Εκκλησία θα δουν ξαφνικά μπροστά τους την Παναγία να έχει απλώσει προστατευτικά το πέπλο της πάνω από την πόλη (θυμηθείτε τον πέπλο της Αθηνάς στα Παναθήναια). Και η μεγαλύτερη απόδειξη: «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια» ψάλλουν οι πολιορκημένοι χριστιανοί στην τελευταία λειτουργία της Αγίας Σοφίας, το 1453.

Ο Ακάθιστος Ύμνος ωστόσο μοιάζει κάπως με τις «ισιακές αρεταλογίες», τους ύμνους δηλαδή προς τη θεά Ίσιδα, όπως λέει ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Μιχάλης Τιβέριος. Πολλά από τα χαρακτηριστικά της αιγύπτιας θεάς, που είχε εξελληνιστεί, πέρασαν και στην Παναγία. «Όπως η Παναγία, έτσι και η θεά αυτή απέκτησε μύριες προσωνυμίες, ήταν δηλαδή μυριώνυμη, όπως «παντοκράτειρα» και «βασίλισσα του ουρανού, της γης και του κάτω κόσμου»» σημειώνει ο κ. Τιβέριος.

Η βασιλική του Παρθενώνα

Είναι άγνωστο πότε ακριβώς μετατράπηκε ο Παρθενώνας σε χριστιανικό ναό, το βέβαιο όμως είναι ότι επί Ιουστινιανού (482-565) καθαγιάστηκε και ορίστηκε ως η «καθολική εκκλησία των Αθηνών». Η λατρεία της ειδωλολατρικής παρθένου έδωσε έτσι τη θέση της στη χριστιανή Παρθένο και ο ναός πήρε το όνομα Παναγία Αθηνιώτισσα. Για τον σκοπό αυτόν μάλιστα και προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της νέας λατρείας ο Παρθενώνας υπέστη πολλές επεμβάσεις και μετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική.

Το κύρος του ναού ήταν μεγάλο, αφού ακόμη και ο Βασίλειος Β‘Βουλγαροκτόνος γιόρτασε τη νίκη του κατά των Βουλγάρων στην Παναγία Αθηνιώτισσα. Επρόκειτο άλλωστε για περίλαμπρο ναό, με τη χρυσή εικόνα της Παναγίας και θαυμάσια ψηφιδωτά. Μόνο 188 ψηφίδες διασώθηκαν από αυτά και μεταφέρθηκαν το 1848 στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ σήμερα διακρίνονται ελάχιστα ίχνη των αρχικών παραστάσεων. Εκείνο όμως που διασώζεται είναι τα εκατοντάδες χαράγματα με ονόματα στρατηγών, επισκόπων κ.λπ., αλλά και απλές αναγραφές ονομάτων, θανάτων, τίτλοι και επαγγέλματα, προσευχές και συμβολικές παραστάσεις που αναγράφηκαν μέσα στους αιώνες στους κίονες του ναού. Κατά την Άλωση των Αθηνών από τους Λατίνους όμως η εκκλησία συλήθηκε και μετατράπηκε σε καθολική με την ονομασία «Σάντα Μαρία ντι Ατένε», ενώ αργότερα έγινε τζαμί.

Στην υποτιθέμενη ομοιότητα της παράστασης μιας μαρμάρινης μετόπης του Παρθενώνα με τη σκηνή του Ευαγγελισμού οφείλεται εξάλλου η διάσωσή της κατά τον Μεσαίωνα από φανατικούς της νέας θρησκείας που κατέστρεψαν τον αρχαίο διάκοσμο του ναού. Η μετόπη βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Ακρόπολης.

ΦΩΤΟ: Παναγία Εκατονταπυλιανή(Πάρος)-Παναγία Σουμελά(Βέρμιο)

Η Παναγιά στο Δημοτικό μας τραγούδι

Οι Έλληνες νιώθουν τη Μεγαλόχαρη σαν μάνα τους και της απευθύνονται όπως τα παιδιά! Γι’ αυτό σε κάθε δύσκολη στιγμή Αυτήν επικαλούνται! Η παρουσία της Παναγιάς σε κάθε έκφανση του προσωπικού, οικογενειακού, λαϊκού και εθνικού βίου είναι δεδομένη! Αυτό φαίνεται κι από το δημοτικό μας τραγούδι, στο οποίο οι άγνωστοι λαϊκοί δημιουργοί χρησιμοποιούν συχνά το όνομά της!

Όταν πάρθηκε η Πόλη από τους Τούρκους, η λαϊκή ψυχή δεν θέλησε να το αποδεχτεί! Μέσα στους στίχους των πρώτων τραγουδιών που γράφτηκαν αμέσως μετά την άλωση, έχουμε τις εξής αναφορές:

α) Στο τραγούδι «Το πάρσιμο της Πόλης» υπάρχουν οι γνωστοί στίχοι:
«Σαν τ’ άκουσεν η Δέσποινα, δακρύζουν οι εικόνες.
-Σώπασε Κυρά Δέσποινα, μην κλαίγεις, μην δακρύζεις,
πάλε με χρόνους με καιρούς, πάλε δικά μας είναι»!

β) Στο τραγούδι «Το καράβι» από τη Ζάκυνθο, όπου περιγράφεται η προσπάθεια των Κωνσταντινοπολιτών να σωθούν και να διασώσουν τα άγιά τους:
«Στην πρύμνη βάνουν το Σταυρό, στην πλώρη το Βαγγέλιο,
την Παναγιά την Δέσποινα στο μεσιανό κατάρτι»!

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, που «όλα τα έσκιαζε η σκλαβιά» κάποιοι ψυχωμένοι Ρωμιοί βγήκαν στα βουνά για να ζήσουν ελεύθεροι και να πολεμήσουν τον τύραννο! Τους είπαν «κλέφτες» για να τους συκοφαντήσουν, αλλά το Κλέφτης έγινε τίτλος τιμής για τους σκλαβωμένους Έλληνες! Ο λαός τους τραγούδησε και μέσα στα κλέφτικα τραγούδια παρούσα η Παναγιά!

α) Στο κλέφτικο τραγούδι «Του Γιωργάκη»:
«Τον τόπο πιάστε δυνατά, πιάστε τα μετερίζια
κι αν κάμει ο Θεός κι η Παναγιά, να κάμομε γιουρούσι,
το Μιτσομπόνο ζωντανό κοιτάξετε να πιάστε»!

β) Στον «Αποχαιρετισμό του Κλέφτη»:
«…κι αν κάμει ο Θεός κι η Παναγιά να πλέξεις να περάσεις,
να πας προς τα λημέρια μας οπόχομε καβούλι»!

γ) «Του Τζουβάρα»:
«…ρωτάτε για το Νικολό, το Νικολό Τζουβάρα
που ήταν στο Λούρ’ αρματολός στο Καρπενήσι κλέφτης
είχε φλάμπουρο κόκκινο, κόκκινο και γαλάζιο
είχε Σταυρό, είχε Χριστό, είχε και Παναγία»!

δ) «Του Ζαχαριά» του Μπαρμπιτσιώτη:
«Τρία μπαργιάκια κίνησαν από τη Μέσα Μάνη.
Το ένα ήταν του Πετρόμπεη και τ’ άλλο του Ιμεράκου
Κι εκείνο που είχε το Σταυρό την Παναγιά γραμμένη
εκείνο ήταν του Ζαχαριά του Βλαχο-Μπαρμπιτσιώτη»!

ε) Και το γνωστό «Λάμπει ο ήλιος στα βουνά», στο οποίο φαίνεται η πίστη και η ευσέβεια των Κολοκοτρωναίων:
«Φλωρία ρίχνουν στην Παναγιά, φλωριά ρίχνουν στους Αγίους
Και στον αφέντη το Χριστό τις ασημένιες πάλες»!

Αλλά και στον οικογενειακό βίο τους στην Παναγιά προστρέχει ο λαός μας! Στα νανουρίσματα, που έλεγαν οι μανάδες για να κοιμήσουν τα μωρά τους, Αυτήν ονομάτιζαν!
«Έλα ύπνε μ’ και ύπνωσέ το,
Παναγιά, αποκοίμησέ το»!
«Κοιμήσου κούπα φράγκικη
Ρωμαίικο σημαντήρι,
της Παναγίας θυμιατό
τ’ Άγιας Σοφιάς καντήλι»!

Ακόμα και στις σκληρές στιγμές του θανάτου, στα μοιρολόγια και στους θρήνους, στην Θεομήτορα ζητούν παρηγοριά.
α) «Στον κάτω κόσμο» (Ηπείρου)
«Εψές είδα στον ύπνο μου, στο στρώμα που κοιμόμουν,
τον Άγγελό μου εφίλευα και το Χριστό κερνούσα
και την Κυρά την Παναγιά θερμοπαρακαλούσα,
να μου χαρίσει τα κλειδιά, κλειδιά του παραδείσου,
να μπω, να ιδώ ποιος είναι εκεί, τι είναι τι δεν είναι»!

β) «Κυριακή στον Άδη»
«Παρακαλώ σε, Παναγιά και προσκυνώ σε Πόλη,
να μου δοθούνε τα κλειδιά, να μπω στο περιβόλι».

γ) «Για μια ψυχή», που το κατέγραψε ο πατριώτης μας Κ. Πασαγιάννης (1872-1933):
«Άνοιξε πόρτα μου, άνοιξε πόρτα του παραδείσου,
Ότι η ψυχή που κίνησε θέλει για να μπει μέσα
να προσκυνήσει το Χριστό και την Αγια-Τριάδα
και την Κυρά τη Δέσποινα και όλους τους Αγίους»!

δ) Σε άλλο:
«Μια λυγερή μασούριζε μετάξι και χρυσάφι.
Στ’ άγρια βουνά μασούριζε, στους κάμπους το τυλίζει
Και μεσ’ στην Παναγιά μπροστά στήνει τον αργαλειό της.
Παίρνει βοριάς τον αργαλειό, κι ο αγέρας το μετάξι»!

Στα λιανοτράγουδα, που είναι δίστιχα δημοτικά ποιήματα, τα οποία αναφέρονται στους καημούς, στα βάσανα της αγάπης, στην ομορφιά της αγαπημένης και στην παντρειά, κι εκεί έχει θέση η Παναγιά!
«Τάζω σου Πανγία μου, την ασημένια ζώση,
να μας συσμίξεις και τους δυο σε μια κρεβατοστρώση»!
«Τάζω σου Παναγία μου, ν’ ανάφτω τα κεριά σου,
Να μου φυλάς την πέρδικα πόχω στη γειτονιά σου»!

ε)Η προσευχή στην Παναγιά για καλή θητεία του αγαπημένου!

«Παναγιά μου από την Πάρο/Φύλαγέ μου τον φαντάρο»

Κι ένα αστείο, που μάλλον γράφτηκε από κάποιον άσωτο υιό:
«Ω Παναγιά μου Τηνιακιά για δος μου χαρτζιλίκι,
γιατί δεν μου μεινε λεπτό από το μπεκριλίκι»!

στ) Ω Παναγιά μου Ανωγειανή

Κυριακή 13 Αυγούστου 1944. Οι Ναζί περικυκλώνουν τα Ανώγεια. Ψάχνουν να βρουν αντάρτες, αντιστασιακούς. Ψάχνουν, ρωτούν τους κατοίκους, απάντηση δεν παίρνουν και η απόφαση του διοικητή του Φρουρίου Κρήτης, στρατηγού Μίλλερ, ως διαταγή γίνεται άμεση εκτελεστέα. Κάψιμο και ισοπέδωση των Ανωγείων, ένα ολοκαύτωμα που κράτησε μέχρι την 5η του Σεπτέμβρη απλά και μόνο γιατί, όπως ανέφερε η διαταγή: «Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου»…

Οι Ανωγειανοί, πήραν την απόφαση πέρα από το θρήνο και τις μαύρες μέρες και έχτισαν την ‘Ανω Γη του Ψηλορείτη, από την αρχή. Συνέχισαν έως και σήμερα να μάχονται, τις βροχές, το χιόνι, τους αέρηδες, να συμφιλιώνονται με τη φύση και να ατενίζουν τον καυτό ήλιο και τη λάμψη του, χωρίς να μισοσφραγίζουν τα μάτια τους. Με αυτά τα μάτια της περηφάνιας βλέπουν στον ορίζοντα τον κόσμο που πάντα ονειρεύονται και φαντάζονται. Τον κόσμο που αναφέρουν στα τραγούδια τους, στις μαντινάδες τους, στα κείμενα τους, στα βιβλία και τα παραμύθια τους προς τα παιδιά. Τον κόσμο του έρωτα, της αγάπης, του πολέμου για λευτεριά, ενός κόσμου ντυμένου με το πέπλο της δημοκρατίας, φιλόξενου και αλληλέγγυου, του κόσμου που περήφανα μπορεί από τις στάχτες του πάντα να ξαναγεννιέται.

Εμβληματικό το παραδοσιακό τραγούδι «Ω Παναγιά μου Ανωγειανή» που περιγράφει την Ναζιστική αγριότητα ενώ στο ρεφρέν ο στιχουργός παραπονιέται στη Μεγαλόχαρη με ευλάβεια για την άδικη τύχη του ιστορικού χωριού του:

“Ω, Παναγιά μου Ανωγειανή

που `σουν αυτή την ώρα

όταν εβάλαν τη φωτιά

στα ξακουσμένα Ανώγεια”

Ὁ Γάλλος περιηγητής François Richard, Ιησουΐτης μοναχός, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, γράφει τα εξής:

«Απορώ πώς μέσα στη φοβερή κατάσταση της Τουρκοκρατίας επιβιώνει ἡ χριστιανική πίστη και πώς υπάρχουν ακόμη στην Ελλάδα Χριστιανοί, γιατί από την εποχή του Νέρωνα και του Διοκλητιανού ὁ Χριστιανισμός δεν έχει υποστεί χειρότερους διωγμούς από αυτούς. Θεωρώ ότι αυτό οφείλεται στην αγάπη πού έχουν οι Έλληνες στο πρόσωπο της Παναγίας. Σ ̓ όλα τα σπίτια βλέπεις εικόνες της. Είναι ἡ νοικοκυρά, ἡ φρουρός του σπιτιού. Ὁ ίδιος διαπίστωσα με πόση φυσικότητα και συγκίνηση μιλούν στις οικογενειακές τους συζητήσεις για την Παναγία».

1.Λουδοβίκος Των Ανωγείων-Μαριάννα Πολυχρονίδη-Λιζέτα Καλημέρη – Ω! Παναγιά μου Ανωγειανή-

Παναγιά μου χρυσή» 3 λαϊκά τραγούδια για τη χάρη της…

Παρούσα σε όλες τις πτυχές της ζωής των Ελλήνων η Παναγία, δεν θα μπορούσε, πολύ φυσικά, να λείπει από το λαϊκό τραγούδι… Δεκάδες οι αναφορές του ονόματός της, είτε ως απλή επίκληση, είτε σε τραγούδια εξ’ ολοκλήρου αφιερωμένα στη χάρη της, τη μορφή της και την ελπίδα που αποπνέει… Με τη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη, να κατέχει ίσως τη μερίδα του λέοντος στο τραγούδισμά της… «Αν δε γίνεις δική μου, κούκλα μου γλυκειά, θα σε πάρω και θα φύγω, μα την Παναγιά» («Τ’ ορκίζομαι στην Παναγιά»), «Μάνα κι αγάπη μου καλή, πάτε κι ανάψτε ένα κερί στης Παναγιάς τη χάρη» («Το διαβατήριο»), «Συννεφιασμένη Κυριακή, μοιάζεις με την καρδιά μου, που έχει πάντα συννεφιά, Χριστέ και Παναγιά μου», («Συννεφιασμένη Κυριακή»), «Στην εκκλησιά σου ήρθα πληγωμένος, καλή μου Παναγία, για να σου πω τον πόνο της καρδιάς μου και μια μεγάλη μου αμαρτία» («Δεν είμαι άξιος να λέγομαι πατέρας») κι ένα όχι ιδιαίτερα γνωστό τραγούδι, που γράφεται το 1962 σε στίχους Χρήστου Κολοκοτρώνη και μουσική του Καζαντζίδη, στο οποίο ο ξενιτεμένος ζητά από τη Μεγαλόχαρη, να παρηγορήσει την αγάπη και τη μάνα του, αφού κι η ίδια είναι μάνα… «Παναγιά μου χρυσή» ο τίτλος του…

Το 1960, δυο χρόνια πριν από το τραγούδι με τον Καζαντζίδη, ο Μίκης Θεοδωράκης παίζει τα τραγούδια του «Επιταφίου», σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, στον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον Μανώλη Χιώτη, στην πρώτη συνάντησή τους… Είναι γνωστό, πως, ακούγοντάς τα, σε κάποιο διάλειμμα της πρόβας, ο Μπιθικώτσης με τον Χιώτη, κλείστηκαν στην τουαλέτα και είπαν «Τι είναι αυτά; Πάμε να φύγουμε, θα ξεφτιλιστούμε…» Κι αν ανάμεσα στα τραγούδια που τους έπαιξε ο Μίκης, δεν ήταν το «Μαργαρίτα Μαργαρώ» αλλά και το θρυλικό «Μάνα μου και Παναγιά» με τους στίχους του Τάσου Λειβαδίτη, μάλλον θα είχαν φύγει…

Και φθάνουμε αισίως στα 1973, όταν, καταμεσής της χούντας, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος γράφει για την Παναγιά, μοναδικά και διαχρονικά, ο Απόστολος Καλδάρας μελοποιεί εξίσου υποδειγματικά και ο Γιώργος Νταλάρας μαζί με χορωδία τραγουδούν στο δίσκο «Βυζαντινός Εσπερινός»:

Όπου πίκρα και ορφάνια και φτωχολογιά

με τα μάτια βουρκωμένα, βρίσκεται η Παναγιά

Πότε γνέθει πότε υφαίνει, πότε τραγουδεί

πότε σκύβει να φιλήσει, κάποιο άρρωστο παιδί

Και την άλλη μέρα νάτη, πάλι απ’ το πρωί

να μας λέει κάντε κάτι, για ν’ αλλάξει η ζωή…

2. Η Παναγιά – Γιώργος Νταλάρας-

https://youtu.be/I6BzOT-4ZIY

3.«Παναγιά μου – Παναγιά μου» 1976-2018-Μαρίζα Κωχ-

Παναγιά Μου, Παναγιά Μου (τραγούδι)- Eurovision 1976

Το τραγούδι “Παναγιά Μου, Παναγιά Μου” ήταν η Ελληνική συμμετοχή στη Eurovision 1976, ερμηνευμένο στα Ελληνικά από τη Μαρίζα Κωχ.

Ας δούμε ένα μέρος από το παρασκήνιο της πιο ιδιαίτερης και ξεχωριστής ελληνικής συμμετοχής: ο Μάνος Χατζηδάκις, με την ιδιότητα του διευθυντή του Τρίτου Προγράμματος, ανέθεσε απευθείας στη Μαρίζα Κωχ τη σύνθεση ενός άσματος για το δράμα της Κύπρου. Το τραγούδι, βασισμένο σε ένα ηπειρώτικο μοιρολόι, γράφτηκε σε μια νύχτα. Οι στίχοι γράφτηκαν από τον Μιχάλη (Μάκη) Φωτιάδη (κουπλέ), κατά τη διάρκεια μιας τηλεφωνικής τους συνδιάλεξης.

Την αμέσως επόμενη μέρα γυρίστηκε το φιλμάκι στην Πελοπόννησο (κυρίως στον Μυστρά), που προβλήθηκε στους τίτλους της εκπομπής «Μουσική βραδυά» του Γιώργου Παπαστεφάνου. Ένα δεύτερο φιλμάκι, στον Παρθενώνα αυτή τη φορά, προβλήθηκε ως καρτ-ποστάλ τη βραδιά της Γιουροβίζιον. Η Τουρκία απέχει και μάλιστα την ώρα του ελληνικού τραγουδιού μεταδίδει το εθνικιστικό άσμα «Memleketim» (Μητέρα γη), που ακουγόταν την ώρα της εισβολής. Η Μαρίζα Κωχ, όπως η ίδια μας εκμυστηρεύθηκε σε μια συνέντευξη που έκανε πάταγο, όταν δημοσιεύτηκε, εμφανίστηκε με αλεξίσφαιρο, διότι είχε δεχθεί απειλές από εθνικιστές,, οι δε Τούρκοι μαγαζάτορες που ζούσαν στη Χάγη είχαν κατέβει σε πορεία διαμαρτυρίας και ζητούσαν την απόσυρση του ελληνικού τραγουδιού. Όχι μόνο αυτό, αλλά είχαν κάνει και διάβημα στην EBU και το Ολλανδικό Υπουργείο Εξωτερικών. Παράλληλα αντιδρούσαν κι αρκετές χώρες, θεωρώντας το τραγούδι πολιτικό και ακατάλληλο για Γιουροβίζιον (η Jamala δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμα…) μέχρι που έκανε δυναμική παρέμβαση η Γαλλία και κράτησε την Ελλάδα στον διαγωνισμό. Επικράτησε τότε η άποψη: «Αφήστε τη να τραγουδήσει, αλλά μην την ψηφίζετε».

Ακόμα χειρότερα, συνελήφθη ένας Τούρκος ακροβολιστής που αποπειράθηκε να σκοτώσει τη Μαρίζα Κωχ. Τότε οι Ολλανδοί διοργανωτές έβαλαν την ελληνική αποστολή να υπογράψει ένα χαρτί ότι η ερμηνεύτρια θα βγει στη σκηνή με δικό της ρίσκο. Ο Ζακ Μεναχέμ, ο οποίος συνόδευε την αποστολή, την παρότρυνε να τα παρατήσει όλα και να φύγει. Ευτυχώς, όμως, αυτό δεν έγινε. Η Ολλανδική τηλεόραση, πάντως, όχι μόνο δεν ενέδωσε στις πιέσεις, αλλά την κάλεσε να εμφανιστεί και σε ένα σώου λίγες μέρες μετά, για το λόγο αυτό δεν επέστρεψε με την υπόλοιπη αποστολή, αλλά παρέμεινε στη Χάγη. Στο λαούτο τη συνόδευσε ο Δημήτρης Ζουμπούλης. Μάλιστα, σε κάποιες ιστορίες του διαγωνισμού η συμμετοχή μας γράφεται ερμηνευμένη ως ντουέτο, από τους “Μαρίζα Κωχ και Δημήτρη Ζουμπούλη“. Η EBU, τιμώρησε την στάση της Τουρκίας τότε, απαγορεύοντας της τη συμμετοχή έως το 1979, όπου και επέστρεψε, ενώ παράλληλα έθεσε όρο να μην επιτρέπονται πολιτικά τραγούδια στο διαγωνισμό.

Κάμπος γεμάτος πορτοκάλια, όι όι, μάνα μου!

Που πέρα ως πέρα απλώνετ’ η ελιά

Γύρω χρυσίζουν τ’ ακρογιάλια, όι όι, μάνα μου!

Και σε θαμπώνει, θαμπώνει η αντηλιά

Στον τόπο αυτό όταν θα πάτε, όι όι, μάνα μου!

Σκηνές αν δείτε, αν δείτε στη σειρά

Δε θα `ναι κάμπινγκ για τουρίστες, όι όι, μάνα μου!

Θα `ναι μονάχα, μονάχα προσφυγιά

Παναγιά μου, Παναγιά μου, παρηγόρα την καρδιά μου!

Κι αν δείτε ερείπια γκρεμισμένα, όι όι, μάνα μου!

Δε θα `ναι απ’ άλλες, απ’ άλλες εποχές

Από ναπάλμ θα `ναι καμένα, όι όι, μάνα μου!