“Ανεμογεννήτριες στο Πάνειο Όρος – Η φέρουσα ικανότητα και τα δικαιώματα του τόπου” της Δρ. ΕΜΠ Αρχοντούλας Βασιλαρά

14/05/2020   Κερατέα, ΤΟΠΙΚΑ ΝΕΑ

Με αφορμή την έγκριση εγκατάστασης ανεμογεννητριών στο Πάνειο όρος στην Κερατέα και παρακολουθώντας τα διαδραματιζόμενα και την εύλογη αντίδραση των κατοίκων, θα ήθελα να ενισχύσω την επιχειρηματολογία των συμπολιτών μου, καταθέτοντας το θεωρητικό πλαίσιο του ζητήματος, αποτέλεσμα μακροχρόνιων ερευνών και μελέτης σχετικά με τα ζητήματα του τόπου και του τοπίου του. Οι θέσεις που ακολουθούν δεν είναι μόνο προσωπικές αλλά αποτελούν θεμελιώδεις αρχές της επιστήμης της ανθρωπολογίας του χώρου.

Θεωρητικό πλαίσιο

Ο χώρος, είναι μια αφηρημένη έννοια χωρίς χαρακτήρα και φυσιογνωμία. Ο χώρος, μετατρέπεται με τόπο, όταν η παρουσία του ανθρώπου με τις δραστηριότητές του τον συγκεκριμενοποιεί πληρώνοντάς τον με ανθρωποποίητες μορφές, με λειτουργίες, με όνειρα, με προσδοκίες, με συναισθήματα, με σημασίες.

Ο τόπος, είναι μια ευρύτερη έννοια που πρέπει να αντιμετωπίζεται σε όλες του τις διαστάσεις  γιατί εκτός από τις πραγματικές, τις υλικές διαστάσεις που μετρώνται, ο τόπος έχει και ιδεολογικές αλλά και ψυχολογικές διαστάσεις δηλ. τις άυλες.

Από την άλλη, ο τόπος έχει χαρακτήρα που συγκροτείται από το σύνολο των ιδιαζόντων χαρακτηριστικών μορφών κάθε είδους που τον αφορούν και από τη στιγμή που έχει πλέον μια οντότητα, μπορούμε να μιλάμε και για τη φυσιογνωμία[1]  που αφορά την μοναδικότητα, την ταυτότητα, ακόμα και την προσωπικότητα ενός τόπου, όπως αυτή διατυπώνεται και εμφανίζεται μέσα από τα χαρακτηριστικά του τοπίου του. Όπου τοπίο, η συνολική και συλλογική  αντίληψη, η πραγματική, συναισθηματική και ιδεολογική εικόνα που ένας τόπος προσφέρει και ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται.

Ή διαφορετικά διατυπωμένα, το τοπίο προκύπτει από τη συμπλοκή φυσικών και κοινωνικών συνθηκών[2],. Είναι το πλαίσιο εδάφους που προβάλλεται ο πολιτισμός. Ο άνθρωπος, με κάθε μία από τις πέντε αισθήσεις που διαθέτει, αντιλαμβάνεται και ένα μέρος του χώρου του και αποδίδει στο καθένα ξεχωριστά νοηματικό περιεχόμενο και συναίσθημα, Έτσι, ο  τόπος εμφανίζει μέσω του τοπίου του ποικίλες διαστάσεις.

Μέσα από αυτή την προσέγγιση ο χώρος παύει να αντιμετωπίζεται στεγνά και ορθολογιστικά μόνο, αλλά αναπτύσσει το ενδιαφέρον για μια  αισθητική, ψυχολογική και ιδεολογική αντιμετώπισή του. Ο ίδιος άνθρωπος καθώς και ο τρόπος που αντιλαμβάνεται το χώρο του είναι οι διαμορφωτές της αντιληπτικής δομής του χώρου.

Εκτός από αυτά που αντιλαμβανόμαστε με τις πέντε αισθήσεις μας, για να πλησιάσουμε τη συνολική αντιληπτική δομή του χώρου, πρέπει να έχουμε αντιληφθεί και το Λόγο και το Μύθο του. Όταν μιλάμε για το λόγο και το μύθο που παράγει ένας τόπος, μιλάμε για τη δυνατότητα που έχει ο τόπος να μιλήσει στο νου και την ψυχή μας. Να μας αγγίξει. Να μας ενθουσιάσει, να μας κάνει να θέλουμε να τον γνωρίσουμε και να διεγείρει το πνεύμα μας.

Σύμφωνα λοιπόν με όλα τα παραπάνω θεωρητικά, η Κερατέα και η ευρύτερη περιοχή της,  είναι ένας τόπος με ιδιαίτερη φυσιογνωμία, η οποία εμφανίζεται μέσα από τα μοναδικά φυσικά της στοιχεία, όπως το φυσικό της ανάγλυφο, τη χλωρίδα, την πανίδα, το κλίμα της τα χωρικά της στοιχεία όπως η αρχιτεκτονική, η κλίμακα, τα ανθρώπινα στοιχεία όπως η ιστορία της, η οικονομία, οι κοινωνικές δραστηριότητες, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων  της, τα πνευματικά και πολιτιστικά επιτεύγματά της, οι ίδιοι οι κάτοικοί της ακόμα και το όνομά της, αλλά και το λόγο και το μύθο της. Αυτή η ιδιαίτερη φυσιογνωμία εμφανίζεται επίσης μέσα από τις αισθητηριακές ποιότητες των αφών, των γεύσεων, των ήχων και των οσμών αλλά και τις αισθητικές ποιότητες του φωτός ή του χρώματος.

Οποιαδήποτε επέμβαση ή διατάραξη της ισορροπίας όλων των παραπάνω που συγκροτούν την μοναδική φυσιογνωμία του, αποτελεί πλήγμα στον τόπο. Τα αττικά βουνά είναι ευαίσθητα οικο-συστήματα τα οποία δεν μπορούν παρά να δεχτούν μόνο ήπιες μορφές παρεμβάσεων.   Η δημιουργία Αιολικού Πάρκου στο Πάνειον όρος είναι μια έντονη παρέμβαση.  Καταχρηστική, κατά η γνώμη μου και η χρήση του όρου ‘’πάρκου’’ όπου είναι η διαμορφωμένη μεν περιοχή, αλλά ανοιχτού χώρου που προβλέπεται για ψυχαγωγική χρήση. Η απαγόρευση της προσέγγισης από τους κατοίκους, μόνο πάρκο δεν το καθιστά.

Οι επιπτώσεις από τις δραστικές παρεμβάσεις, δεν είναι μόνο ποσοτικές και άμεσα μετρήσιμες. Σε μια τέτοια παρέμβαση, συμμετέχουν και παράγοντες συναισθηματικής και ιδεολογικής τάξης. Ευτυχώς, το ΣτΕ πλέον στις αποφάσεις του χρησιμοποιεί τον όρο της φέρουσας ικανότητας και στο τοπίο, διευρύνοντας το περιεχόμενο όχι μόνο  στις ποσοτικές, χωρικές και φυσικές εν γένει παραμέτρους, αλλά και στις ψυχολογικές και ιδεολογικές[3],[4]. Τονίζει   τη σημαντικότητα των ήπιων οικοσυστημάτων, τη στενή αλληλεξάρτηση των ανθρωπογενών συστημάτων και του φυσικού περιβάλλοντος με συνέπεια να τα καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα σε εξωγενείς παρεμβάσεις.

Γιατί, φέρουσα ικανότητα ενός τόπου είναι η εν δυνάμει ικανότητά του να αντεπεξέρχεται σε ανάγκες, απαιτήσεις ή πιέσεις χωρίς να θίγονται οι πολιτιστικές του αξίες, οι φυσικοί του πόροι και εν γένει η δυνατότητα αειφορίας του[5].  Ο ορισμός, αναφέρεται ασφαλώς σε συγκεκριμένα ποσοτικά μεγέθη αλλά και σε αντίστοιχες ποιοτικές διαστάσεις του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντός του. Έχει να κάνει με τις διάφορες εκτάσεις και χρονικές διάρκειες που διαθέτει ο τόπος, με τη χωρητικότητα, τη διαθεσιμότητα, την παραγωγικότητα, την αποδοτικότητά του αλλά και τις αντοχές του. Υπάρχει δηλαδή ένα συγκεκριμένο όριο πάνω από το οποίο οποιαδήποτε δραστηριότητα χρήσης, εκμετάλλευσης  ή αξιοποίησης  όχι μόνο δεν αξιοποιεί  αλλά αδρανοποιεί, υποβαθμίζει, φθείρει και αλλοιώνει τους αντίστοιχους φυσικούς και πολιτισμικούς πόρους ενός τόπου.

Έχουμε άραγε το δικαίωμα να στερήσουμε από τις μελλοντικές γενιές την υλική και άυλη κληρονομιά του τόπου μας; Έχουμε άραγε το δικαίωμα να τους στερήσουμε τη βίωση μοναδικών εμπειριών του τόπου; Έχουμε το δικαίωμα να κατασπαταλήσουμε και να  καταναλώσουμε τους πόρους του τόπου μας; Ή θα πρέπει η χρήση τους να είναι τέτοια που να δημιουργεί συνθήκες διατήρησης της φυσιογνωμίας και της ταυτότητάς του και να διαφυλάξει τα μοναδικά χαρακτηριστικά του όσο το δυνατόν άθικτα; Στην περίπτωση των Μεσογείων και της Λαυρεωτικής, μετά την ξέφρενη οικοδομική δραστηριότητα των τελευταίων χρόνων,  η φέρουσα ικανότητα είναι σχεδόν μηδενική. Οποιαδήποτε παρέμβαση για ‘’αξιοποίηση’’ πόρων ξεπερνά την αντοχή του τόπου και στερεί την  βίωση από τον κάτοικο και επισκέπτη, της μοναδικής φυσιογνωμίας και αειφορίας του.

Ως οντότητα, ο τόπος της Κερατέας, όπως και κάθε τόπος δικαιούται την εξασφάλιση της φυσικής του επιβίωσης, της ψυχονοητικής του ανάπτυξης και συνειδησιακής του ανέλιξης μέσω των ανθρώπων του. Για το λόγο αυτό, όπως κάθε τόπος πρέπει να απολαμβάνει μια σειρά δικαιωμάτων που δεν θα καταστρατηγούνται προς ίδιον ή οικονομικό όφελος. Μεταξύ των δικαιωμάτων αυτών, είναι το δικαίωμα στην ζωή και την εξασφάλιση της αειφορίας του, το δικαίωμα στην προστασία, αξιοποίηση και λογική χρήση των πόρων του, το δικαίωμα συμμετοχής σε αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή των κατοίκων του, το δικαίωμα να καθορίζει ο ίδιος την υπαρξιακή του δραστηριότητα με βάση την ιστορική του διαδρομή, να διατηρεί άθικτη τη φυσιογνωμία του ώστε αυτή να παραμένει αναλλοίωτη και να δέχεται μεταβολές μόνο μέσα από τη φυσική ροή ζωής στο χρόνο. Και φυσικά το δικαίωμα να αναπτύσσει τον δικό του πολιτισμό και να αποτελεί μήτρα που θα αναπτύσσονται ισχυροί δεσμοί μεταξύ των μελών της με  τον ίδιο τον τόπο. Τέλος, είναι δικαίωμα και υποχρέωση όλων μας να διαφυλάξουμε τον τόπο μας έναντι των κινδύνων που τον απειλούν.

Πόσο περιβαλλοντικά φιλικές είναι οι ανεμογεννήτριες;

Ας δούμε πρακτικά, τι σημαίνουν όλα τα παραπάνω. Η ενέργεια είναι βασική ανάγκη λειτουργίας του σύγχρονου πολιτισμού. Εξ ορισμού, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θεωρούνται οι ήπιες, πράσινες και καθαρές ενεργειακές πηγές, που προέρχονται από φυσικές διεργασίες και οι οποίες υπάρχουν σε αφθονία στο φυσικό περιβάλλον. Δεν απαιτούν άλλη ενεργειακή παρέμβαση, εκμεταλλεύονται την υπάρχουσα ροή ενέργειας στη φύση, δεν αποδεσμεύουν ρυπογόνες ουσίες και κυρίως προστατεύον το περιβάλλον και είναι φιλικές ως προς αυτό. Επιπλέον αποτελούν τη βάση της λεγόμενης πράσινης οικονομίας, έχουν μηδενικά κατάλοιπα και απόβλητα, αποτελούν ανεξάντλητη πηγή, έχουν μηδαμινά κατάλοιπα και απόβλητα και παρέχουν αντισταθμιστικά οφέλη στον τόπο από όπου προέρχονται.  Είναι επίσης δεδομένο ότι ο πλανήτης Γη χρειάζεται εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Η υπερθέρμανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η κλιματική αλλαγή, η αύξηση των ρύπων, η καταστροφή των δασών, άνοδος στάθμης θάλασσας, λειψυδρία είναι έννοιες που μας απασχολούν. H χρήση των ΑΠΕ μοιάζει η μόνη λύση.

Μέχρι εδώ, όλα καλά. Θα χαρακτηριζόταν το λιγότερο τρελός κανείς να αντιπαρατεθεί σε όλα αυτά τα θετικά των ΑΠΕ.  Όμως δεν είναι όλες οι ΑΠΕ ίδιες. Δεν είναι για παράδειγμα ανανεώσιμες όλες. Η γεωθερμική είναι αποδεδειγμένο ότι μπορεί να εξαντληθεί. Δεν είναι επίσης φιλικές όλες ως προς το περιβάλλον. Δεν είναι για όλες τις ΑΠΕ δεδομένο ότι το προστατεύουν και δημιουργούν συνθήκες αειφορίας και βιωσιμότητας. Δεν είναι όλοι οι τόποι ίδιοι για να δεχθούν με τον ίδιο τρόπο τις ΑΠΕ. Το «πού» χωροθετούνται είναι ένα σοβαρό ζήτημα.

Οι ανεμογεννήτριες για παράδειγμα, για πολλούς θεωρούνται ξεπερασμένη μορφή ΑΠΕ, με μικρή διάρκεια ζωής, αμφισβητούμενα οφέλη και παράπλευρα προβλήματα. Οι αρνητικές τους συνέπειες έχουν αποδειχτεί τόσο με οικονομικούς όρους, όσο και με φυσικούς, κοινωνικούς, αλλά και πολιτιστικούς.

Δεν είναι άλλωστε τυχαία η απαξίωση και απομάκρυνσή τους ή η εγκατάλειψή τους σε μέρη στο εξωτερικό κυρίως, που πρωτοχρησιμοποιήθηκαν[6]. Αποσύρονται τα αιολικά 1ης γενιάς στη Γερμανία,  το οποία είχαν τοποθετηθεί μόλις το 2000. Η μικρή λοιπόν διάρκεια ζωής τους και η δυσανάλογη σχέση με το αποτύπωμά τους στο χώρο, είναι ένα ζήτημα που πρέπει να απασχολήσει σοβαρά.

Έπειτα είναι ο μικρός συντελεστής απόδοσής τους που δεν είναι ο πολλά υποσχόμενος και αναμενόμενος. Αυτό συμβαίνει γιατί η απόδοσή τους εξαρτάται από φυσικούς παράγοντες, που είναι μεταβλητοί. Δεν φυσάει για παράδειγμα πάντα με την ίδια ένταση και τον ίδιο ρυθμό, ούτε είναι προκαθορισμένες και προγραμματισμένες οι συνθήκες αέρα σε κάθε τόπο. Άρα η παραγωγή ενέργειας μέσω των ανεμογεννητριών, είναι επίσης μεταβαλλόμενη και όχι σταθερή.

Αυτή λοιπόν η οικονομική ωφέλεια, έχει αμφισβητηθεί από ειδικούς, αφού έχει αποδειχτεί πως η σποραδική ενεργειακή μεταστροφή στις Ανεμογεννήτριες, απλά ακριβαίνει το ρεύμα για τους πολλούς ή το καθιστά είδος πολυτελείας. Σε άρθρο του Αστ. Ζαφειρόπουλου, της Περιφέρειας κεντρική Μακεδονίας, αναφέρει…Μετά από 30 χρόνια επιδοτήσεων, έχουν μπει πολλά αιολικά, αλλά, δυστυχώς, δεν έχουν υποκαταστήσει τη συμβατική ηλεκτροπαραγωγή. Οι χώρες που έχουν πολλά αιολικά και διαφημίζουν πολύ αιολικό ρεύμα, δεν ηλεκτροδοτούνται από αιολικά, αλλά από συμβατικές μονάδες. Έχει μετρηθεί ότι το αιολικό ρεύμα προστίθεται στο ενεργειακό μείγμα, χωρίς όμως να εξοικονομεί κάτι άλλο. Το ρεύμα σε ένα δίκτυο πρέπει να είναι σταθερό (και επειδή το ρεύμα δεν αποθηκεύεται, πρακτικά ή οικονομικά), η ύπαρξη αιολικών απαιτεί συμβατικές μονάδες να λειτουργούν μεταβλητά, και επομένως όχι αποδοτικά. Ό,τι κερδίζουμε από τα αιολικά, το χάνουμε από την μεταβλητή λειτουργία των συμβατικών μονάδων. Με πολλές διασυνδέσεις, για να διαχέεται το πρόβλημα σε τρίτους. Χώρες με πολλά αιολικά, όπως η Γερμανία, συχνά πληρώνουν για να «εξάγουν» αιολικό ρεύμα σε γείτονες……

Θα μπορούσε κανείς να ενισχύσει τον ισχυρισμό για την αντιπεριβαλλοντική τους διάσταση, με τον ίδιο τον εξοπλισμό των ανεμογεννητριών που δεν είναι καθόλου φθηνός. Ο ογκώδης και αντιαισθητικός μηχανισμός τους δημιουργεί βάσιμα ερωτηματικά για την πραγματική τους επίδραση στο περιβάλλον. Πως κατασκευάζονται αυτά τα θηριώδη αιολικά; Μήπως με τη χρήση συμβατικής ενέργειας; Μήπως είναι τελικά οξύμωρος ο ισχυρισμός περί οικονομικής και περιβαλλοντικά φιλικής παραγωγής ενέργειας μέσω των αιολικών πάρκων;

Τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένες οι ανεμογεννήτριες είναι μη ανακυκλώσιμα. Το αποτύπωμά τους, μένει ανεξίτηλο στο χρόνο,  ακόμα και μετά την εγκατάλειψη της χρήσης τους[7]. Είναι σημαντική η παράμετρος της μη αναστρεψιμότητας. Όταν δηλαδή διαπιστώσουμε πως δεν συμφέρει πλέον οικονομικά η χρήση των ανεμογεννητριών, δεν υπάρχει δυνατότητα επανόδου του οικοσυστήματος και η επερχόμενη καταστροφή είναι αδιαμφισβήτητη. Υπάρχουν παραδείγματα από χώρες του εξωτερικού, με αποκαρδιωτικές εικόνες όπου τα Αιολικά ‘’πάρκα’’ καταλήγουν να είναι ένας απέραντος σκουπιδότοπος και νεκροταφείο τεράστιων μηχανών.  Οι εγγυητικές των εταιρειών είναι πολύ μικρότερες του κόστους επανόδου του περιβάλλοντος, οπότε ‘’συμφέρει’’ απλά, η εγκατάλειψή τους.

Σχετικά με τις αρνητικές συνέπειές τους στη φύση, μπορεί κανείς να αναφερθεί επίσης, στις διάφορες έρευνες που έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί, όπου καταδεικνύουν το αντι-περιβαλλοντικό αποτύπωμά τους, κυρίως στο έμβιο δυναμικό. Έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει τη μετακίνηση των αποδημητικών πουλιών[8], καθώς το μέγεθος τους όχι μόνο αποπροσανατολίζει αλλά και εμποδίζει τη διέλευσή τους. Επιπλέον  η συχνότητα του ήχου τους αν και λιγότερο αντιληπτή από τον άνθρωπο, επηρεάζει σημαντικά και άλλα είδη πανίδας όπως οι μέλισσες που βασίζονται σημαντικά στον ηχοεντοπισμό για τη λειτουργία τους Μπορεί κανείς να συμπεράνει τις συνέπειες διαταραχής αυτού του τόσο ευαίσθητου αλλά και τόσο σημαντικού κρίκου της οικολογικής αλυσίδας, όπως είναι οι μέλισσες (έχει κριθεί ως το πιο σημαντικό έμβιο ον του πλανήτη)[9]. Αυτός ο ήχος των ανεμογεννητριών δεν αφήνει ανέπαφους τους ανθρώπους. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ανεμογεννήτριες παράγουν θόρυβο περισσότερο από το αναμενόμενο με επιβαρυντικές συνέπειες για τους γύρω κατοίκους.[10]

Οι αναγκαστικές αποψιλώσεις δεν επηρεάζουν μόνο την χλωρίδα της περιοχής, αλλά  και την χερσαία πανίδα της. Είναι χαρακτηριστικές οι επιδράσεις από τις Ανεμογεννήτριες στα Ακαρνανικά όρη και τις θλιβερές εικόνες τους,  με …. Βουνοκορφές κομμένες στη μέση, εκσκαφές, επιχώσεις, ισοπέδωση κορυφών,  τεράστια πρανή, τόνοι από αδρανή υλικά, δαιδαλώδες οδικό δίκτυο σε απάτητες πλαγιές και κορυφογραμμές, πλαστικά και μεταλλικά σκουπίδια, διακοσμούν πλέον την κορυφογραμμή και τον όγκο των Ακαρνανικών, στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος….[11]. Απλά, τα Αιολικά πάρκα είναι μια βιομηχανική εγκατάσταση που καταλαμβάνει τεράστιες εκτάσεις τελικά, με σημαντικό οικολογικό αποτύπωμα στον τόπο.

Έχει επίσης αποδειχθεί πως η περιστροφική τους λειτουργία, δημιουργεί αναταράξεις των κατώτερων αερίων μαζών, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η απαραίτητη συμπύκνωση των υδρατμών για τη δημιουργία της βροχής, ενώ ανεβάζουν σημαντικά τη θερμοκρασία στις όμορες περιοχές[12]. Η επιρροή τους λοιπόν στο μικροκλίμα της περιοχής είναι σημαντικές[13].

Επιπροσθέτως, η ίδια η διαδικασία τοποθέτησης των ανεμογεννητριών απαιτεί δράσεις που πλήττουν σημαντικά ένα τόπο.  Καταρχάς απαιτείται η δημιουργία νέων δρόμων μεγάλου πλάτους, σε περιβάλλον παρθένο ακόμα από ανθρωπογενείς επιδράσεις, προκειμένου να φτάσουν στην κορυφή και να στρίψουν τα θηριώδη μέλη. Παλαιά μονοπάτια καταστρέφονται, αντίθετα τσιμεντώνονται μεγάλες εκτάσεις, με αποτέλεσμα μεταξύ άλλων, τη δυσκολία διείσδυσης του νερού με συνέπεια την ανεπαρκή τροφοδοσία του υδροφόρου ορίζοντα. Για τη στήριξή τους απαιτούνται τόνοι οπλισμένου σκυροδέματος στη βάση κάθε μίας από αυτές. Μελέτες έχουν δείξει ότι η αλλοίωση είναι τέτοια που μπορεί να διαταράξει το γεωλογικό υπόβαθρο.

Αν θέλει να μιλήσει κανείς με όρους αισθητικής και ψυχολογικής επίδρασης, μπορεί να αναφερθεί στην κλίμακά τους.  Η  ικανοποίηση του αισθητικού αναγκαίου των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών δεν είναι αμελητέας σημασίας. Η αισθητική διατάραξη,  των κορυφοργραμμών[14] με την ήπια κλίση και τη συγκεκριμένη μορφή δεν μπορεί γίνεται αποδεκτή με την ένταξη ενός ξένου και έντονου αποτυπώματος σε ένα τόπο με ανθρώπινη κλίμακα. Δεν μπορεί σε ένα τόπο που το μέγιστο υψόμετρό του είναι μικρότερο των 1000μ. κατά μέσο όρο, να προτείνονται ανεμογεννήτριες 120μ. ύψους. Η αναλογία που προκύπτει είναι τόσο απαγορευτική ώστε σε καμία περίπτωση οι κολοσσιαίες ανεμογεννήτριες δεν μπορούν να αποτελέσουν το επιστέγασμα του τόπου με συνεχή οπτική επαφή από κάθε περιοχή του.

Το τεράστιο μέγεθός τους σε σχέση με την κλίμακα του Αττικού τοπίου (φυσικού και ανθρωπογενούς) δημιουργεί δυσανάλογες εντυπώσεις. Ένα από τα αποτελέσματα της αλλοίωσης και της παρέμβασης στην κορυφογραμμή  (skyline) του όρους, είναι η παραμόρφωση της εικόνας του τόπου. Και δεν είναι μόνο αυτά. Τα βουνά της Αττικής δεν είναι απρόσιτα. Περπατούνται, βλέπονται, έχουν μεγάλη αισθητική αξία και μεγάλη βιοποικιλότητα Αλήθεια, πώς μπορούν οι κάτοικοι να στερηθούν το βουνό τους και να αποκοπούν από το σημαντικό αυτό μέρος της καθημερινότητάς τους, της ζωής και του πολιτισμού τους; Του τόπου που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της συλλογικής τους συνείδησης και του πολιτισμικού τους τοπίου;

Εν κατακλείδι

Ένα ιδιαίτερος τόπος, όπως αυτός της Λαυρεωτικής, του Σαρωνικού και των Μεσογείων, παρουσιάζει μοναδικά χαρακτηριστικά που αποδίδουν και την ιδιαίτερη ταυτότητα και φυσιογνωμία του. Είναι τόπος περιορισμένης έκτασης, με μικρά σχετικά υψόμετρα και ιδιαίτερο φυσικό ανάγλυφο, που χαρακτηρίζεται από πλούτο, ποικιλότητα και πολυπλοκότητα. Είναι τόπος όχι μόνο ιδιαίτερου φυσικού κάλους, αλλά τόπος ιδιαίτερου πολιτισμικού και πολιτιστικού τοπίου. Ένα τοπίο μοναδικό, με την έννοια του χωρικού αποτυπώματος του πολιτισμού στον τόπο, που αξίζει όχι μόνο ιδιαίτερης προστασίας, αλλά ανάδειξης και προβολής του. Ο τόπος της Λαυρεωτικής, δεν είναι τυχαίος. Είναι τόπος εξαιρετικής ιστορικής σημασίας όχι μόνο για την Αττική και την Ελλάδα, αλλά για όλο το νεότερο δυτικό πολιτισμό που έλκει τις αναφορές του και αποτιμά την καταγωγή του από την αρχαία Ελλάδα και το δημοκρατικό αστικό της πολίτευμα. Αντί λοιπόν ένα τέτοιο τοπίο να θεωρηθεί και εκτιμηθεί στη βάση που του αξίζει και να προβληθεί ανάλογα, απαξιώνεται και αποτιμάται με ποσοτικά και οικονομικά μεγέθη.

Η τοποθέτηση των ανεμογεννητριών στο Πάνειο όρος, στο κέντρο της περιοχής, στο φόντο των πόλεών της, θα πλήξει σημαντικά την μοναδική φυσιογνωμία του τόπου. Μιας φυσιογνωμίας που αναδεικνύεται τόσο από τα φυσικά, όσο και από τα χωρικά της στοιχεία, τόσο από τα κοινωνικά όσο και από  τα αισθητηριακά και αισθητικά της δεδομένα. Η τοποθέτηση των ανεμογεννητριών στο Πάνειο όρος, δε χρησιμοποιεί απλά τον τόπο, τον καταναλώνει. Ο ισχυρισμός περί περιβαλλοντικής δικαιοσύνης και απόδοση του τόπου στο παγκόσμιο ενεργειακό χρέος, δεν μπορεί να αφορά κάθε τόπο άκριτα και ειδικά ένα τόπο όπως της Λαυρεωτικής.

Το ζήτημα της φέρουσας ικανότητας του τόπου, είναι πολύ σοβαρό. Ένα τόπος που ήδη έχει υποφέρει από τον ανεξέλεγκτο εποικισμό, όπου ήδη έχει υπερβεί την χωρητικότητά του σε δόμηση και σε ανθρωπογενείς λειτουργίες, δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε επιπλέον φόρτο. Τα αποτελέσματα αυτής της υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας του τόπου, είναι μακροπρόθεσμα και επηρεάζουν σημαντικά την δυνατότητα του τόπου να απαντά σε ανάγκες, απαιτήσεις και επιπλέον πιέσεις. Η εξώθηση στα άκρα και η εξάντληση των αντοχών ενός ήδη επιβαρυμένου τόπου θίγει όχι μόνο τους φυσικούς του πόρους, αλλά και τις πολιτιστικές του αξίες και τη δυνατότητα αειφορίας του. Η παραβίαση του ορίου της φέρουσας ικανότητας του τόπου, αποσταθεροποιεί τα συστήματα και συνεπάγεται μη αναστρέψιμες καταστάσεις, ενώ παραβιάζει κατάφωρα τα δικαιώματά του.

Φυσικά, οι ΑΠΕ και δη οι ανεμογεννήτριες, δεν είναι προς διωγμό. Πάντα έχουν τα θετικά τους στοιχεία αρκεί αυτό να γίνεται με συγκεκριμένο πρόγραμμα, δικλείδες ασφαλείας, και με λύσεις τέτοιες που χωρίς να αντιτίθενται στις βασικές αρχές των δικαιωμάτων των τόπων. Η αιολική ενέργεια μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτική μορφή και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, Μπορεί να υπάρξει περιοχή εγκατάστασης αιολικών που θα απαντά σε συγκεκριμένα κριτήρια χωροθέτησης. Ας παραδειγματιστούμε από πρακτικές άλλων χωρών όπως της Γερμανίας, όπου κύρια επιδίωξη είναι η αποφυγή της μεταβολής της μορφής και της εικόνας του τοπίου, όπου τα τοποθετούν σε περιοχές χαμηλού ενδιαφέροντος, όπως κατά μήκος αυτοκινητοδρόμων, με αξιοποίηση υπαρχουσών χωρικών δομών και οδικής υποδομής[15]. Ας επενδύσουμε στη οικολογική παιδεία για την εξοικονόμηση ενέργειας.

Το συμπέρασμα που βγαίνει από όλα τα παραπάνω δεν είναι η γενικευμένη εναντίωση στις ΑΠΕ, αλλά ούτε και η χρήση τους ως πανάκεια σε κάθε ενεργειακό θέμα. Υποστηρίζω τις ΑΠΕ  ως  σύγχρονη ενεργειακή ανάγκη. Όμως, αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι κάθε  φορά η εγκατάστασή τους, πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση. Ο κάθε τόπος είναι μοναδικός με τις δικές του ανάγκες, τις δικές του ιδιαιτερότητες. Κάθε φορά αυτές πρέπει να εξετάζονται και ανάλογα να παίρνονται οι αποφάσεις. Οι ανεμογεννήτριες ως εξωγενές στοιχείο, θα πρέπει να χωροθετείται με όρους αρμονικής  ένταξης στον κάθε τόπο ξεχωριστά. Οφείλουμε να εξετάζουμε κάθε φορά τις ιδιαίτερες συνθήκες ένταξής τους σε κάθε τόπο, που θα βασίζονται σε αξίες αισθητικές, λειτουργικές, περιβαλλοντικές και μορφολογικές, ώστε να μη στερείται των δικαιωμάτων του, να μην υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητά του και να μην αλλοιώνει το πολιτισμικό του τοπίο.

Βιβλιογραφία

  • Βασιλαρά Α., Χαρτογράφηση αντιληπτικής δομής του τόπου, Τ. Τ. Αλίκη Χατζοπούλου, ΣΕΜΦΕ, ΕΜΠ, (2017)
  • Εργαστήριο Πολεοδομικής Σύνθεσης, , έρευνα ΕΜΠ με υπεύθυνο Καθηγητή τον  Ιωσήφ Στεφάνου, Η φυσιογνωμία ενός Τόπου, (2001)
  • Ινστιτούτο Σύρου, Τεύχος 9ου Διαπανεπιστημιακού, «Τοπίο: Φυσικές και Πολιτισμικές Προσλήψεις», (2019)
  • Καλοζούμη Μ., Τζαβάρα Ι., Μπαζίνη Ε., Φακιολά Μ., Σερέτη Μ., «Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά», Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, (2018)
  • Κολοβός Χ, Αιολικά: όλο και λιγότερα στη Γερμανία, γιατί τα βάζουμε στην Ελλάδα;, 26-8-2019, kozanilife.fr (2019)
  • Μωραΐτης Κ., Το Τοπίο, πολιτιστικός προσδιορισμός του τόπου. Σημειώσεις, για τη νεότερη τοπιακή επεξεργασία του τόπου. Μονογραφία. Εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα. (2012)
  • Ντούρος Γ., Αιολικά Πάρκα-Επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, Ημερίδα Νομαρχιακής αυτοδιοίκησης Ευρυτανίας με θέμα τα Αιολικά Πάρκα στο όρος Οξυά, Καρπενήσι, Ιούνιος (2003).
  • Στεφάνου Ι. και συνεργάτες, Ανθρωπολογία του χώρου, εισηγήσεις 1ης Διεθνούς Συνάντησης Σύρου, Εργαστήριο Πολεοδομικής  Σύνθεσης, (1995)
  • Στεφάνου Ι. και Στεφάνου Ι., Περιγραφή της Εικόνας της Πόλης, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, (1999)
  • Στεφάνου Ι, ‘’Η φέρουσα ικανότητα ενός τόπου στην προστασία και ανάδειξη της φυσιογνωμίας του’’, ομιλία στα πλαίσια του Ελευθ. Πανεπιστημίου. Αίθουσα Φίλων του Λαού. Αθήνα, Μάιος 2004
  • Στουρνάρας Γ., Θέματα υδατικής και Οικολογικής πολιτικής, ΔΙΑΥΛΟΣ, 2013
  • Τερκενλή, Θ., ‘Το πολιτιστικό τοπίο’, Παπαζήση, Αθήνα, (1996)
  • Κevin Lynch, The image of the city, MIT, (1960)
  • Ειδικό Χωροταξικό για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, Πρακτικά Επιστημονικής Εσπερίδας, 2-12-2009, Σχολή Αρχιτεκτόνων μηχανικών ΕΜΠ-Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας, εκδ. Παπασωτηρίου, 2010
  • Πολεοδομικός νόμος ΒauGB 2009, Περιφερειακό Χωροταξικό Σχέδιο για την περιφέρεια Ανόβερου (RROP), ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΛΕΑ Α7

ιστοσελίδες

[1] Στεφάνου Ι. και λοιποί ερευνητές, H φυσιογνωμία της ελληνικής πόλης, Εργαστήριο Πολεοδομικής Σύνθεσης ΕΜΠ, 2002

[2] Μωραΐτης Κ., Το τοπίο, πολιτιστικός προσδιορισμός του τόπου Σημειώσεις, για τη νεότερη τοπιακή επεξεργασία του τόπου. Μονογραφία. Εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2012

[3] Συνεδρίαση ΣτΕ 535/2002 Επεξεργασία Σχεδίου Διατάγματος Καθορισμού ΖΟΕ Δήμου Νάξου και Δρυμαλίας (Ν. Κυκλάδων)

[4] Συνεδρίαση 636/2002 Επεξεργασία Σχεδίου Διατάγματος Καθορισμού ΖΟΕ Δήμου Μυκονίων νήσου Μυκόνου και νησίδων Αγ. Γεωργίου, Καβουρονήσι, Μαρμαρονήσι, Μόλες, Τραγονήσι, Χταπόδια, Πρασονήσια (Ν. Κυκλάδων)

[5] Στεφάνου Ιωσήφ, ‘’Η φέρουσα ικανότητα ενός τόπου στην προστασία και ανάδειξη της φυσιογνωμίας του’’, ομιλία στα πλαίσια του Ελευθ. Πανεπιστημίου. Αίθουσα Φίλων του Λαού. Αθήνα, Μάιος 2004

[6] Χ Κολοβός, Αιολικά: όλο και λιγότερα στη Γερμανία, γιατί τα βάζουμε στην Ελλάδα;, 26-8-2019, kozanilife.fr

[7] Bloomberg Green. Wind Turbine Blades Can’t Be Recycled, So They’re Piling Up in Landfills Companies are searching for ways to deal with the tens of thousands of blades that have reached the end of their lives., EET20200205. Blooberg.com

[8]  WWF 17/2020 επιστολή προς Υπουργείο Περιβάλλοντος με θέμα: . Δέουσα εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων ΑΣΠΗΕ στις θέσεις “Γραμμένη-Τούρλα- Καρνόπι” και “Μίχος-Βοϊδολίβαδο-Απέλινα” των Δήμων Αγράφων των εταιρειών «ΑΝΕΜΟΔΟΜΙΚΗ Α.Ε.Ε.» και «ΠΟΥΝΕΝΤΗΣ Α.Ε.Ε

[10] G.P. van den Berg , έρευνα από το Science Shop for Physics του Πανεπιστημίου του Γκρόνιγκεν της Ολλανδίας , http://stephanionwindaction. wordpress.com

[11] Δελτίο τύπου «Κίνηση Πολιτών για την Προστασία των Βουνών της Αιτωλοακαρνανίας»

[12] Liming Zhou, Yohong Tin, Somnath Baidya Roy, Impacts of wind farms on land surface temperature, ,Nature Climate Change, APRIL 2012

[13] Γ. Στουρνάρας, Θέματα υδατικής και Οικολογικής πολιτικής, εκδ ΔΙΑΥΛΟΣ, 2013

[14] Στεφάνου Ιουλία και Ιωσήφ, ‘’Η περιγραφή της εικόνας της πόλης’’, Πανεπισ. Εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα 1999

[15] Πολεοδομικός νόμος  ΒauGB 2009, Περιφερειακό Χωροταξικό Σχέδιο για την περιφέρεια Ανόβερου (RROP), ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΛΕΑ Α7

Δρ Αρχοντούλα Βασιλαρά,
Ε.ΔΙ.Π Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ

Αρέσει σε %d bloggers: