Πάρκο Σουνίου: υπαίθριο ιστορικό μουσείο
Στη σκιά του διάσημου ναού του Ποσειδώνα, στην καρδιά του Εθνικού Πάρκου Σουνίου, βρίσκεται ο «Παρθενώνας» της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας. Η μακρόστενη λωρίδα γης που αγκαλιάζει το νοτιοανατολικό άκρο της Αττικής, πάνω στη ραχοκοκαλιά δύο χαμηλών βουνών, του Κίτσου (317 μ.) και του Μιχάλη (224 μ.), είναι τόσο πλούσια σε ορυκτά, 750 είδη έχουν καταγραφεί, που κατατάσσει τη Λαυρεωτική στην κορυφή της λίστας με το πλουσιότερο σε είδη ορυκτών υπέδαφος στον πλανήτη.
Τα αργυρωρυχεία της Λαυρεωτικής ήταν αυτά που ανέδειξαν την πόλη-κράτος της Αθήνας σε ηγεμονεύουσα δύναμη κατά την κλασική περίοδο (5ος και 4ος αι. π.Χ.), ενώ στα νεότερα χρόνια συνδέθηκαν με την επιβίωση μιας μεγάλης κοινότητας εργαζομένων από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο. Ο παραγωγικός κύκλος τους έκλεισε οριστικά στις αρχές του ’70 όταν πλέον τα αποθέματα ορυκτών εξαντλήθηκαν σε όρους οικονομικής απόδοσης.
Σήμερα το τεράστιο αυτό εργοτάξιο, χάρη στο οποίο η αρχαία πόλη της Αθήνας εξέδιδε τις περίφημες «Αθηναϊκές Γλαύκες», ένα από τα ισχυρότερα νομίσματα του τότε κόσμου, είναι ένας γοητευτικός ερειπιώνας μέσα στα πεύκα. Η περιήγηση στον μικρότερο εθνικό δρυμό της χώρας είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για όσους θέλουν να περπατήσουν μέσα στο υπαίθριο γεωλογικό και ιστορικό μουσείο, ανακαλύπτοντας σε κάθε βήμα κι ένα μέρος της παραγωγικής διαδικασίας των αρχαίων και σύγχρονων ορυχείων. Είναι όμως και ένας απολαυστικός περίπατος μέσα στον πευκώνα με τις αγριελιές, τα πουρνάρια και τα σκίνα, αλλά και τα εδώδιμα χόρτα και τα μανιτάρια, με σημεία πανοραμικής θέας στη θάλασσα.
Το σημείο εκκίνησης είναι στην καρδιά του πάρκου, στον χώρο αναψυχής που βρίσκεται το βάραθρο Χάος. Θα το εντοπίσετε εύκολα, ακολουθώντας από το Λαύριο τις πινακίδες προς τον οικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου, και στη συνέχεια προς Χάος και Αγία Τριάδα. Είναι κρίμα που δεν υπάρχουν (προς το παρόν) σηματοδοτημένες διαδρομές για να βεβαιωθείς πως πέρασες από όλα τα σημεία ενδιαφέροντος. Από την άλλη όμως πλευρά είναι μάλλον απίθανο να χαθείς εάν θέσεις ως άξονα περιήγησης τον κεντρικό ασφαλτόδρομο που ενώνει τους δύο χώρους αναψυχής: στο Χάος και στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Δώστε μεγάλη προσοχή στις ταμπέλες που προειδοποιούν ότι πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στα ανοικτά μεταλλευτικά φρέατα και να κινείστε αποκλειστικά σε δρόμους και χωματόδρομους.
Ξεκινήστε κάνοντας τον γύρο του βάραθρου που έχει διάμετρο περίπου 155 μ. και βάθος 50 μ. και το όνομά του, «Εγκοιλον Χάος», είναι αντάξιο του εντυπωσιακού τοπίου. Το βάραθρο είναι ένα εντυπωσιακό καρστικό βύθισμα. Αρχικά θα πρέπει να υπήρχε στη θέση αυτή κάποιο σπήλαιο του οποίου η οροφή διαβρώθηκε από το νερό και κατέρρευσε (ίσως και εξαιτίας τεκτονικής δράσης) με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί αυτό το βυθισμένο έγκοιλο. Οι γεωλόγοι υπολογίζουν τη δημιουργία του περίπου 2 εκατ. χρόνια πριν. Για τους έμπειρους αναρριχητές υπάρχει θέση για ραπέλ ώστε να καταρριχηθεί κανείς στη βάση του.
της νεότερης εποχής.
Συνεχίστε για λίγο πάνω στην άσφαλτο. Στην πρώτη μεγάλη στροφή θα δείτε χαμηλά το Λαύριο, τη Μακρόνησο, και στο βάθος την Τζια. Λίγο παρακάτω, στρίψτε αριστερά στον χωματόδρομο. Στα δεξιά σας θα δείτε μετά τη στάνη, δύο νεότερα μεταλλευτικά φρέατα εξόρυξης μαζί με τις υποστηρικτικές τους εγκαταστάσεις. Στο βάθος προς τη θάλασσα θα παρατηρήσετε σωρούς με μεταλλευτικά κατάλοιπα και χαμηλά στο έδαφος θα βλέπετε παντού διάσπαρτα ορυκτά πετρώματα, υπολείμματα της μεταλλευτικής διαδικασίας.
Διασχίστε τη δεύτερη εγκατάσταση με νότια κατεύθυνση προς τον δεύτερο χωματόδρομο που βρίσκεται σε απόσταση 50 μ. Στην πορεία αυτού του δρόμου θα διακρίνετε πολλές σημαντικές μεταλλευτικές στοές της νεότερης εποχής. Ο χωματόδρομος αυτός κυκλώνει τον λόφο Μπερτσέκο. Αφού περάσετε μια απαιτητική ανηφόρα ανάμεσα στα πεύκα θα βρεθείτε να περπατάτε παράλληλα με περιφραγμένο χώρο που ανήκει στην Ελληνική Βιομηχανία Οπλων και θα φτάσετε σε ένα από τα μεγαλύτερα μεταλλευτικά συγκροτήματα της περιοχής με πολλές εισόδους σε γαλαρίες.
Ερείπια κατοικιών
Βγαίνοντας και πάλι στον κεντρικό ασφαλτόδρομο, συνεχίστε με νότια κατεύθυνση ακολουθώντας αυτή τη φορά το ίχνος της σιδηροδρομικής γραμμής των μεταλλείων στη δεξιά πλευρά του δρόμου. Περπατάτε ανάμεσα σε ερείπια αποθηκών, αλλά και νεότερων κατοικιών των μεταλλωρύχων. Η διαδρομή ολοκληρώνεται στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Εδώ θα παρατηρήσετε ένα περιφραγμένο συγκρότημα δεξαμενών και μεταλλευτικών πλυντηρίων της κλασικής εποχής.
Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός χωρίς αγάλματα και ναούς
Στην περιοχή υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος του Δρυμού-Σούριζας που φιλοξενεί τα αρχαία μεταλλουργικά εργαστήρια, αλλά σήμερα είναι κλειστός λόγω των περιορισμών της COVID-19. Πρόκειται για ένα μικρό μόνο επισκέψιμο τμήμα ενός εκτεταμένου ερειπιώνα χιλιάδων στρεμμάτων. Στόμια αρχαίων μεταλλευτικών στοών που διακλαδίζονται για πολλά χιλιόμετρα υπογείως, κατακόρυφα φρεάτια που φτάνουν τα 150 μ. βάθος και ένα πλήθος μεταλλουργικών εργαστηρίων είναι τα τεκμήρια της μεγάλης κλίμακας παραγωγής αργύρου και μολύβδου.
Για τον εντοπισμό και την εξόρυξη του μεταλλοφόρου κοιτάσματος, οι τεχνίτες διάνοιγαν στοές με σφυρί και καλέμι. Φώτιζαν με λυχνάρια και αποσπούσαν το μετάλλευμα με κασμά ή αξίνα. Σε κομμάτια το μετέφεραν με κοφίνια στην έξοδο των στοών και από εκεί με κάρα στα εργαστήρια προκειμένου να γίνει η επεξεργασία και ο καθαρισμός του εξορυσσόμενου μεταλλεύματος και να καταστεί κατάλληλο για τήξη. Στα κλασικά χρόνια χιλιάδες δούλοι, ακόμα και παιδιά, εργάζονταν σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες.
Κατά την περιήγηση παρακολουθεί κανείς την εξέλιξη της εφαρμοζόμενης τεχνολογίας μέσα από τα μεταλλουργικά εργαστήρια, η τελειοποίηση των οποίων οδήγησε στην τεράστια αύξηση της παραγωγής. Κύριο στοιχείο τους, τα πλυντήρια, τα οποία καθάριζαν το μετάλλευμα από τα περιττά γεώδη στοιχεία ώστε να είναι πλήρως εκμεταλλεύσιμο. Η λειτουργία τους βασιζόταν στη συγκέντρωση και χρήση του βρόχινου νερού και την ανακύκλωσή του, ώστε να γίνεται η μεγαλύτερη δυνατή οικονομία του.
Αυτό που δεν βλέπουμε είναι το τελικό στάδιο παραγωγής, δηλαδή την τήξη του για την παραγωγή των μετάλλων. Ο λόγος είναι πως κατά τη διάρκεια της τήξης των αργυρούχων μεταλλευμάτων παράγονταν δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις, ολέθριες για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων. Οι εγκαταστάσεις αυτές κατασκευάζονταν σε κορυφές λόφων ή σε θαλάσσια ακρωτήρια, από όπου απομακρύνονταν εύκολα από τους ανέμους που φυσούσαν.
διαμέτρου 155 μ. και βάθους 50 μ.
Οργανωμένα μονοπάτια
Στο τέλος του 2021 ο επισκέπτης θα μπορεί να περιηγηθεί σε ένα οργανωμένο δίκτυο που βρίσκεται σήμερα υπό διαμόρφωση σε απόσταση μόλις 600 μ. νότια του ναού της Αγίας Τριάδας στην κοιλάδα της Σούριζας. Περπατώντας κατά μήκος περίπου 2 χλμ. θα μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την εξέλιξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας από την αρχαιότητα με τις στοές, τα φρέατα εξόρυξης, τα πλυντήρια, κ.λπ. μέχρι τη νεότερη εποχή με κατάλοιπα των εργασιών, κτιρίων και διαμορφώσεων της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου. Κατά μήκος της διαδρομής θα υπάρχουν στάσεις με ενημερωτικές πινακίδες, καθιστικά, ενώ διαμορφώνεται και μια διαδρομή για κινητικώς εμποδιζόμενα άτομα, αλλά και μακέτα αφής για άτομα με αδυναμία στην όραση. Επίσης, επισκέψιμο θα είναι και το αρχαίο μεταλλουργικό εργαστήριο «Ασκληπιακό». Το έργο υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής του υπουργείου Πολιτισμού με συγχρηματοδότηση από το πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2014-2020.
* Ο περίπατος ολοκληρώθηκε με τη βοήθεια του Σταύρου Ιατρού, πρώην δημάρχου Κερατέας, ηλεκτρολόγου μηχανικού και μηχανικού περιβάλλοντος και κατοίκου της περιοχής.
Στοιχεία διαδρομής
Απόσταση: 6,5 χλμ.
Διάρκεια: 2 ώρες
Εδαφος / κλίση: τσιμέντο / χώμα / 190 μ.
Πρόσβαση σε σημείο αφετηρίας:
Χώρος Αναψυχής Χάος
Βαθμός δυσκολίας: εύκολη
