Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου και το Λαύριο. Μικρές άγνωστες ιστορίες του Γιώργου Ν. Δερμάτη
Πέμπτη πρωί, 15 Νοεμβρίου 1973, ο Αριστείδης Χαροκόπος, νομίζω, είχε φέρει από την Αθήνα μία προκήρυξη με μια τρίαινα να καρφώνει το «πουλί» της Χούντας· μας την έδειξε στο διάλειμμα στο Γυμνάσιο του Λαυρίου-η κατάληψη στο Πολυτεχνείο από τους φοιτητές είχε αρχίσει από την προηγούμενη ημέρα, Τετάρτη 14 Νοεμβρίου· είμαστε συμμαθητές στην τελευταία τάξη του εξαταξίου Γυμνασίου, εκεί όπου σήμερα λειτουργεί το 1ο Γυμνάσιο του Λαυρίου το πρωί και το Εσπερινό Λύκειο. Την ίδια ημέρα το απόγευμα έρχεται ο Γιώργος Περράκης από την Αθήνα, όπου σπούδαζε στη Σχολή Δοξιάδη, και μου αφηγείται κατά τη συνάντησή μας στη γειτονιά μας, τη Νεάπολη, ότι κατευθυνόμενος προς το πεδίο του Άρεως για να πάρει το λεωφορείο του Λαυρίου, είδε τι συνέβαινε στο Πολυτεχνείο. Ένιωσα αμέσως μέσα μου ν’ ανάβει η φλόγα της ελευθερίας.
Ο Σταύρος Πολίτης, ο κυρ-Σταύρος μας, που μας έκανε φροντιστήριο στα Μαθηματικά, ήταν αλλόφρων κατά της Χούντας, μου έλεγε τι του μετέφερε τηλεφωνικώς η κόρη του η Σούλα-σήμερα καθηγήτρια Χημείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων-η οποία τον ενημέρωνε λεπτομερώς για τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο και για τη δολοφονική συμπεριφορά των κρατικών οργάνων καταστολής. Ο κυρ-Σταύρος ήταν έξαλλος-τον θυμάμαι καλά-δεν το χωρούσε ο τόπος, άλλωστε σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας, αυτός ο συνεπής δημοκράτης, ο ευγενικός και ευαίσθητος άνθρωπος, μας μιλούσε συνεχώς εναντίον της με μεγάλο κίνδυνο.
Την Παρασκευή, 16 Νοεμβρίου 1973, αποφασίζουμε στο Γυμνάσιο, τα αγόρια της ΣΤ΄τάξης, γύρω στα 10-12 άτομα, να μεταβούμε σύσσωμοι στο Πολυτεχνείο την άλλη ημέρα το Σάββατο το μεσημέρι 17 Νοεμβρίου, μετά τη λήξη των μαθημάτων· η δικαιολογία στους γονείς μας ήταν ότι θα πηγαίναμε να παίξουμε ποδόσφαιρο στο γήπεδο του Ηρακλή, στον Κυπριανό, θα παίρναμε το λεωφορείο για την Αθήνα από εκεί θα γυρίζαμε στο Λαύριο με το λεωφορείο το βραδινό, των 10· για τα κορίτσια-συμμαθήτριές μας ήταν δύσκολο να έλθουν, δεν υπήρχε δικαιολογία γι’ αυτά προς τους γονείς τους. Από τους συμμαθητές αυτούς της ΣΤ΄ τάξης δεν υπάρχουν σήμερα στη ζωή ο Νίκος ο Ανδρεάδης και ο Γιάννης Χριστοδούλου. Μέσα στην ομάδα που θα μεταβαίναμε στην Αθήνα ήταν οι προηγούμενοι, επίσης ο Παναγιώτης Ρουμπάνης, ο Αριστείδης Χαροκόπος, ο Χάρης Βλάδος, αδελφός του Τάσου, ο Αντώνης Βαλής, ο γράφων και άλλοι συμμαθητές, που δεν τους θυμάμαι καλά. Κανείς δεν μάς είπε να κάνουμε αυτήν την ενέργεια, μόνοι μας το αποφασίσαμε, αυθόρμητα, μάς τραβούσε ένας ισχυρός μαγνήτης ελευθερίας να πάμε εκεί, στο Πολυτεχνείο, δεν μπορώ να το πω διαφορετικά. Το πρωί μαθαίνουμε από το ραδιόφωνο ότι έγινε η αιματηρή επέμβαση των δυνάμεων καταστολής της δικτατορίας. Σε μια πρόχειρη σύσκεψη είπαμε ότι ήταν αδύνατον να πάμε στην Αθήνα. Κρύψαμε όλοι τις τσάντες μας με τα βιβλία, αγόρια και κορίτσια, και μπήκαμε στην τάξη. Μπαίνει ο Γυμνασιάρχης, ονόματι Κώνστας, φίλος του δικτατορικού καθεστώτος, αντιλαμβάνεται ότι κάνουμε στάση και φέρνει κόλλες διαγωνισμού και 22 στυλό για να γράψουμε διαγώνισμα, ότι τελικά έγινε μάθημα. Το περιπολικό της Αστυνομίας είχε μπει στον προαύλιο χώρο του Γυμνασίου και επιτηρούσε την είσοδο του σχολείου. Τη δεύτερη ώρα έρχεται ο φιλόλογός μας, ο Γιώργος Μπιρλιράκης, με βουρκωμένα μάτια και μάς λέει «απόψε παιδιά, τα τανκς σκοτώσαν τα παιδιά του ελληνικού λαού», σηκωνόμαστε όλοι οι 22 μαθητές και μαθήτριες με δάκρυα στα μάτια και αρχίζουμε όρθιοι να τον χειροκροτούμε παρατεταμένα. Ο κύριος Μπιρλιράκης δεν μπορούσε και αυτός να συγκρατήσει τα δάκρυά του και έφυγε αμέσως από την τάξη.
Το απόγευμα του Σαββάτου στο συνοικιακό καφενείο της Νεάπολης, στου Κόλλια, ήταν μαζεμένοι κάμποσοι μεγαλύτεροι, μεταξύ αυτών ο Ηλίας ο Μέντης, ο γνωστός αγωνιστής της εργατικής τάξης, και είπε, το θυμάμαι καλά: «Η ελευθερία ποτίζεται με αίμα, δεν πάει χαμένο το Πολυτεχνείο, θα μείνει στην ιστορία».
Ο Κώστας Πόγκας, ο πρώην Δήμαρχος του Λαυρίου στη Μεταπολίτευση, και πριν τη δικτατορία συνδικαλιστής στους μεταλλωρύχους του Λαυρίου, είχε συλληφθεί μεταξύ άλλων την 21 Απριλίου 1967, εξορίσθηκε 4 χρόνια και βγήκε έξω με την αμνηστία του δικτάτορα Παπαδόπουλου το 1971, πήγε στο Πολυτεχνείο εκείνες τις ημέρες, τον συνέλαβαν μετά, τον ρημάξανε στο ξύλο στα κρατητήρια της Ασφάλειας και τον πέταξαν σε κακή κατάσταση έξω στον δρόμο, όπου πήγε και τον πήρε ο αδελφός του ο Τάσος και τον συνέφεραν με περιποίηση συγγενική.
Τον Φεβρουάριο του 1974 έρχεται επίσκεψη στους γονείς του στο Λαύριο ο Σπύρος Γεωργάτος, μαθητής της ΣΤ΄ τάξης στην Ιωνίδειο, στον Πειραιά-σήμερα καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων-, φέρνει δύο δίσκους, τα «Μικροαστικά» του Λ. Κηλαηδόνη και τη «Θητεία» του Γ. Μαρκόπουλου, με το εμβληματικό τραγούδι σε στίχους Μάνου Ελευθερίου «Μαλαματένια Λόγια», τα ακούσαμε στο σπίτι του στην πολυκατοικία του Βουλγαρίδη, ήταν μία εμψύχωση, ένα φως μέσα στο σκοτάδι της δικτατορίας, σημειωτέον ότι ο Σπύρος έλαβε μέρος στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και από θαύμα ζει, καθώς οι σφαίρες σφύριζαν δίπλα του.
Κάτι τελευταίο, αξίζει να δημοσιοποιηθεί και αυτό. Έχουν περάσει κοντά 50 χρόνια από τότε. Ο Ηλίας Γκουράρος, αδελφός του Φάνη, στέλεχος του φοιτητικού κινήματος, και από τα ηγετικά στελέχη της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, δεν συνελήφθη στα γεγονότα, ούτε και μετά, ξέφυγε μαζί με άλλους συντρόφους του, βρήκαν καταφύγιο σε μια σπηλιά στο Σούνιο, ειδοποίησε τον αδελφό του, τους πήγε τρόφιμα. Ο μακαρίτης Σπύρος Ζούκας υπηρετούσε στην Ασφάλεια του Λαυρίου, τούς είδε και ενώ η «επιτυχία» του θα ήταν μεγάλη, δεν μίλησε, σιώπησε. Η ομάδα των φοιτητών εκείνων είχε σωθεί.
